Nguyên tắc cho vay gián tiếp và điều kiện vay vốn từ nguồn vốn của Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa được quy định như thế nào?
Luật sư cho tôi hỏi: Tôi là chủ một doanh nghiệp nhỏ hoạt động trong lĩnh vực chế biến nông sản. Thời gian gần đây, doanh nghiệp tôi đang có nhu cầu mở rộng quy mô sản xuất, nhưng lại gặp khó khăn trong việc tiếp cận vốn vay ưu đãi trực tiếp từ Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa. Khi tìm hiểu, tôi được biết ngoài hình thức cho vay trực tiếp, Quỹ còn có hình thức cho vay gián tiếp thông qua các tổ chức tín dụng để hỗ trợ doanh nghiệp như chúng tôi.Tuy nhiên, tôi vẫn chưa nắm rõ quy trình và nguyên tắc hoạt động của hình thức này, cũng như những điều kiện cụ thể mà doanh nghiệp cần đáp ứng để được vay vốn từ nguồn vốn của Quỹ. Mong luật sư tư vấn giúp tôi, xin cảm ơn.
MỤC LỤC
Trả lời:
1. Nguyên tắc cho vay gián tiếp từ nguồn vốn của Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa được quy định như thế nào?
Trong quá trình hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận vốn, hình thức cho vay gián tiếp được xem là một cơ chế linh hoạt và hiệu quả. Thông qua việc hợp tác với các ngân hàng thương mại, Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể mở rộng phạm vi hỗ trợ, đảm bảo an toàn vốn nhà nước, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp nhỏ và vừa. Do đó, Điều 22 Nghị định số 39/2019/NĐ-CP ngày 10/5/2019 của Chính phủ về tổ chức và hoạt động của Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa (sau đây gọi tắt là “Nghị định số 39/2019/NĐ-CP”) được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 45/2024/NĐ-CP ngày 26/4/2024 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 39/2019/NĐ-CP (sau đây gọi tắt là “Nghị định số 45/2024/NĐ-CP”) đã ghi nhận cụ thể về nguyên tắc cho vay gián tiếp như sau:
“Điều 22. Nguyên tắc cho vay gián tiếp
1. Quỹ lựa chọn ngân hàng thương mại (sau đây gọi tắt là ngân hàng) để ký thỏa thuận cho vay gián tiếp.
2. Ngân hàng áp dụng quy định về hoạt động cho vay của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài đối với khách hàng và quy định tại Nghị định này để tiếp nhận vốn từ Quỹ và thực hiện hoạt động cho vay gián tiếp.
3. Ngân hàng tự thẩm định, quyết định cho vay đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa khi đáp ứng các điều kiện theo quy định của pháp luật về hoạt động cho vay của tổ chức tín dụng đối với khách hàng và đủ điều kiện vay vốn theo quy định tại Điều 23 Nghị định này; ngân hàng chịu trách nhiệm về quyết định cho vay của mình và các rủi ro phát sinh.
4. Ngân hàng chịu trách nhiệm trả đầy đủ gốc và lãi cho vay gián tiếp cho Quỹ đúng thời hạn đã thỏa thuận với Quỹ.
5. Đồng tiền cho vay, trả nợ là đồng Việt Nam.
6. Doanh nghiệp nhỏ và vừa vay vốn của Quỹ đã hoàn trả hết nợ gốc và lãi tiền vay đầy đủ, đúng thời hạn đã thỏa thuận (trừ trường hợp bất khả kháng) thì được Quỹ tiếp tục xem xét cho vay.”
Thứ nhất, Quỹ lựa chọn ngân hàng thương mại (sau đây gọi tắt là ngân hàng) để ký thỏa thuận cho vay gián tiếp. Nội dung này khẳng định Quỹ không trực tiếp cho doanh nghiệp vay vốn, mà lựa chọn các ngân hàng thương mại đủ năng lực, uy tín để phối hợp thực hiện. Việc ký thỏa thuận với ngân hàng giúp Quỹ tận dụng hệ thống nghiệp vụ, cơ sở dữ liệu và kinh nghiệm quản lý rủi ro của các tổ chức tín dụng.
Thứ hai, ngân hàng áp dụng quy định về hoạt động cho vay của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài đối với khách hàng và Nghị định số 39/2019/NĐ-CP để tiếp nhận vốn từ Quỹ và thực hiện hoạt động cho vay gián tiếp. Điều này thể hiện rằng ngân hàng không được tùy tiện trong việc cho vay, mà phải tuân thủ đồng thời hai khung pháp lý, là ghi nhận chung của pháp luật ngân hàng và pháp lý đặc thù của Quỹ. Sự kết hợp này tạo nên cơ sở pháp lý thống nhất, giúp đảm bảo tính an toàn, minh bạch và phù hợp với chính sách tín dụng của Nhà nước.
Thứ ba, ngân hàng phải tự thẩm định, quyết định cho vay đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa khi đáp ứng các điều kiện theo luật định về hoạt động cho vay của tổ chức tín dụng đối với khách hàng và đủ điều kiện vay vốn theo Điều 23 Nghị định số 39/2019/NĐ-CP; ngân hàng chịu trách nhiệm về quyết định cho vay của mình và các rủi ro phát sinh.
Nội dung này trao quyền chủ động cho ngân hàng trong việc đánh giá năng lực tài chính, khả năng trả nợ của doanh nghiệp, đồng thời chịu trách nhiệm hoàn toàn về quyết định cho vay của mình. Sự ghi nhận này đề cao trách nhiệm nghề nghiệp và tính độc lập của ngân hàng, ngăn ngừa tình trạng ỷ lại hoặc dựa dẫm vào nguồn vốn của Quỹ, qua đó đảm bảo vốn vay được sử dụng đúng mục đích và hiệu quả.
Thứ tư, ngân hàng chịu trách nhiệm trả đầy đủ gốc và lãi cho vay gián tiếp cho Quỹ đúng thời hạn đã thỏa thuận với Quỹ. Tức là, dù hoạt động cho vay có thể gặp rủi ro, ngân hàng vẫn phải đảm bảo hoàn trả vốn cho Quỹ đúng hạn. Đây là cam kết tài chính bắt buộc trong quan hệ hợp tác giữa Quỹ và ngân hàng. Sự ghi nhận này nhằm bảo vệ nguồn vốn của Nhà nước, giúp Quỹ duy trì khả năng quay vòng vốn để tiếp tục hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa khác.
Thứ năm, đồng tiền cho vay, trả nợ phải là đồng Việt Nam. Điều khoản này thể hiện rõ chính sách ưu tiên cho các hoạt động tín dụng trong nước, bảo đảm thống nhất trong kế toán, thanh toán và quản lý dòng tiền. Việc xác định đồng tiền thống nhất giúp tránh rủi ro tỷ giá và đảm bảo phù hợp pháp luật về quản lý ngoại hối của Việt Nam.
Thứ sau, doanh nghiệp nhỏ và vừa vay vốn của Quỹ đã hoàn trả hết nợ gốc và lãi tiền vay đầy đủ, đúng thời hạn đã thỏa thuận (trừ trường hợp bất khả kháng) thì được Quỹ tiếp tục xem xét cho vay. Nội dung này mang tính khuyến khích, tạo động lực cho doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ tài chính nghiêm túc, đồng thời mở ra cơ hội tiếp cận vốn trong tương lai. Đây là cơ chế khuyến khích tín dụng tích cực, thúc đẩy doanh nghiệp duy trì uy tín tín dụng, đồng thời tạo mối quan hệ hợp tác bền vững giữa doanh nghiệp và Quỹ.
Tóm lại, các nguyên tắc cho vay gián tiếp từ nguồn vốn của Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa được thiết kế hài hòa giữa ba yếu tố, an toàn vốn, hiệu quả tín dụng, khuyến khích phát triển doanh nghiệp. Việc nêu rõ trách nhiệm của Quỹ, ngân hàng và doanh nghiệp không chỉ giúp bảo đảm tính minh bạch trong quản lý tài chính công mà còn góp phần quan trọng vào việc thúc đẩy hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa phát triển bền vững trong nền kinh tế Việt Nam.
2. Điều kiện vay vốn từ nguồn vốn của Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa được quy định như thế nào?
Nhằm hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận nguồn vốn ưu đãi, Nhà nước đã thành lập Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa với mục tiêu đồng hành cùng các doanh nghiệp trong khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo và tham gia vào các chuỗi giá trị, cụm liên kết ngành. Tuy nhiên, để đảm bảo việc sử dụng vốn đúng đối tượng, hiệu quả và hạn chế rủi ro, pháp luật đã nêu rõ điều kiện vay vốn từ nguồn vốn của Quỹ tại Điều 23 Nghị định số 39/2019/NĐ-CP được sửa đổi bởi Nghị định số 45/2024/NĐ-CP như sau:
“Điều 23. Điều kiện vay vốn từ nguồn vốn của Quỹ
1. Doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo được ngân hàng cho vay từ nguồn vốn của Quỹ khi đáp ứng các điều kiện sau:
a) Đáp ứng quy định tại điểm a, điểm b, điểm c khoản 1 Điều 16 Nghị định này;
b) Đáp ứng các quy định về bảo đảm tiền vay theo quy định pháp luật có liên quan.
2. Doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia cụm liên kết ngành được ngân hàng cho vay từ nguồn vốn của Quỹ khi đáp ứng các điều kiện sau:
a) Đáp ứng quy định tại điểm c khoản 1, điểm a và điểm b khoản 2 Điều 16 Nghị định này;
b) Đáp ứng quy định tại điểm b khoản 1 Điều này.
3. Doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia chuỗi giá trị được ngân hàng cho vay từ nguồn vốn của Quỹ khi đáp ứng các điều kiện sau:
a) Đáp ứng quy định tại điểm c khoản 1, điểm a và điểm b khoản 3 Điều 16 Nghị định này;
b) Đáp ứng quy định tại điểm b khoản 1 Điều này.”
Dẫn chiếu đến điểm a, b, c khoản 1, điểm a, b khoản 2 và điểm a, b khoản 3 Điều 16 Nghị định số 39/2019/NĐ-CP được sửa đổi bởi Nghị định số 45/2024/NĐ-CP quy định như sau:
“Điều 16. Điều kiện vay vốn
1. Doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo được vay vốn của Quỹ khi đáp ứng các điều kiện sau:
a) Đáp ứng tiêu chí doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo theo quy định tại Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa và các văn bản hướng dẫn thi hành;
b) Có dự án, phương án sản xuất, kinh doanh khả thi và đảm bảo phù hợp với tiêu chí xác định doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo;
c) Đảm bảo nguồn vốn chủ sở hữu tham gia dự án, phương án sản xuất, kinh doanh tối thiểu 20% tổng vốn đầu tư để thực hiện dự án, phương án sản xuất, kinh doanh và phải đảm bảo đủ nguồn vốn để thực hiện dự án, phương án sản xuất, kinh doanh;
...
2. Doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia cụm liên kết ngành được vay vốn của Quỹ khi đáp ứng các điều kiện sau:
a) Tham gia cụm liên kết ngành theo quy định tại Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa và các văn bản hướng dẫn thi hành;
b) Có dự án, phương án sản xuất, kinh doanh khả thi trong ngành, lĩnh vực của cụm liên kết ngành;
...
3. Doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia chuỗi giá trị được vay vốn của Quỹ khi đáp ứng các điều kiện sau:
a) Tham gia chuỗi giá trị theo quy định tại Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa và các văn bản hướng dẫn thi hành;
b) Có dự án, phương án sản xuất, kinh doanh khả thi và có sản phẩm thuộc chuỗi giá trị;
...”
Thứ nhất, đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo được ngân hàng cho vay từ nguồn vốn của Quỹ khi đáp ứng các điều kiện sau:
- Đáp ứng tiêu chí doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo theo quy định tại Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa và các văn bản hướng dẫn thi hành;
- Có dự án, phương án sản xuất, kinh doanh khả thi và đảm bảo phù hợp với tiêu chí xác định doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo;
- Đảm bảo nguồn vốn chủ sở hữu tham gia dự án, phương án sản xuất, kinh doanh tối thiểu 20% tổng vốn đầu tư để thực hiện dự án, phương án sản xuất, kinh doanh và phải đảm bảo đủ nguồn vốn để thực hiện dự án, phương án sản xuất, kinh doanh;
- Đáp ứng các quy định về bảo đảm tiền vay theo luật định.
Những điều kiện này bảo đảm rằng nguồn vốn của Quỹ chỉ đến với những doanh nghiệp có tiềm năng, hoạt động nghiêm túc, có năng lực đổi mới, đồng thời bảo vệ an toàn tài chính cho Quỹ và ngân hàng cho vay. Đây là cơ chế chọn lọc nhằm khuyến khích sáng tạo nhưng vẫn bảo đảm tính bền vững của hoạt động tín dụng.
Thứ hai, đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia cụm liên kết ngành được ngân hàng cho vay từ nguồn vốn của Quỹ khi đáp ứng các điều kiện sau:
- Đảm bảo nguồn vốn chủ sở hữu tham gia dự án, phương án sản xuất, kinh doanh tối thiểu 20% tổng vốn đầu tư để thực hiện dự án, phương án sản xuất, kinh doanh và phải đảm bảo đủ nguồn vốn để thực hiện dự án, phương án sản xuất, kinh doanh;
- Tham gia cụm liên kết ngành theo Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa và các văn bản hướng dẫn thi hành;
- Có dự án, phương án sản xuất, kinh doanh khả thi trong ngành, lĩnh vực của cụm liên kết ngành;
- Đáp ứng các quy định về bảo đảm tiền vay theo luật định.
Quy định này thể hiện định hướng của Nhà nước trong việc thúc đẩy phát triển cụm liên kết ngành, mô hình hợp tác giúp các doanh nghiệp nâng cao năng suất, chia sẻ nguồn lực và tăng sức cạnh tranh. Việc gắn kết với điều kiện bảo đảm tiền vay cho thấy sự hài hòa giữa mục tiêu phát triển và yêu cầu an toàn tài chính.
Thứ ba, doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia chuỗi giá trị được ngân hàng cho vay từ nguồn vốn của Quỹ khi đáp ứng các điều kiện sau:
- Đảm bảo nguồn vốn chủ sở hữu tham gia dự án, phương án sản xuất, kinh doanh tối thiểu 20% tổng vốn đầu tư để thực hiện dự án, phương án sản xuất, kinh doanh và phải đảm bảo đủ nguồn vốn để thực hiện dự án, phương án sản xuất, kinh doanh;
- Tham gia chuỗi giá trị theo Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa và các văn bản hướng dẫn thi hành;
- Có dự án, phương án sản xuất, kinh doanh khả thi và có sản phẩm thuộc chuỗi giá trị;
- Đáp ứng các quy định về bảo đảm tiền vay theo luật định.
Việc quy định điều kiện riêng cho nhóm doanh nghiệp trong chuỗi giá trị nhằm khuyến khích mô hình hợp tác theo chiều sâu, giúp các doanh nghiệp nhỏ và vừa nâng cao năng lực cạnh tranh, mở rộng thị trường và tiếp cận hiệu quả hơn với nguồn vốn phát triển.
Tóm lại, điều kiện vay vốn từ nguồn vốn của Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa được thiết lập dựa trên nguyên tắc lựa chọn đúng đối tượng, đúng mục tiêu và an toàn tài chính. Các nhóm điều kiện tương ứng cho doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, doanh nghiệp trong cụm liên kết ngành và doanh nghiệp trong chuỗi giá trị không chỉ bảo đảm vốn vay đến với các dự án có hiệu quả, mà còn góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo, liên kết hợp tác và phát triển bền vững của doanh nghiệp nhỏ và vừa, một lực lượng quan trọng trong nền kinh tế quốc gia.
Trân trọng./.
