Tổng cục Hải quan là gì? Lãnh đạo Tổng cục được quy định như thế nào? Chế độ trách nhiệm đối với lãnh đạo Tổng cục Hải quan được thực hiện ra sao?
Luật sư cho tôi hỏi: Gần đây, tôi nhận thấy ngành hải quan có nhiều chuyển biến phức tạp liên quan tới hàng giả, hàng nhái đòi hỏi sự lãnh đạo triệt để hơn từ những người đứng đầu. Tuy nhiên, hiện tôi không biết trách nhiệm đối với các lãnh đạo Tổng cục Hải quan đang được quy định ra sao trong tình hình này. Vì vậy, tôi muốn hỏi, chế độ trách nhiệm đối với lãnh đạo Tổng cục Hải quan được thực hiện ra sao theo quy định của pháp luật hiện hành? Kính mong Luật sư giải đáp thắc mắc giúp tôi.
MỤC LỤC
2. Lãnh đạo Tổng cục được quy định như thế nào?
3. Chế độ trách nhiệm đối với lãnh đạo Tổng cục Hải quan được thực hiện ra sao?
Trả lời:
1. Tổng cục Hải quan là gì?
Định nghĩa Tổng cục Hải quan được đề cập tại khoản 1 Điều 1 Quyết định số 65/2015/QĐ-TTg ngày 17/12/2015 của Thủ tướng Chính phủ về việc quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Tổng cục Hải quan trực thuộc Bộ Tài chính như sau:
“Điều 1. Vị trí và chức năng
1. Tổng cục Hải quan là tổ chức trực thuộc Bộ Tài chính, thực hiện chức năng tham mưu, giúp Bộ trưởng Bộ Tài chính quản lý nhà nước về hải quan và tổ chức thực thi pháp luật về hải quan trong phạm vi cả nước.
…”
* Lưu ý: Tổng cục Hải quan được tổ chức lại thành Cục Hải quan (căn cứ Mục 1 Phần III Báo cáo số 219/BC-BNV ngày 11/01/2025 về việc bổ sung, hoàn thiện phương án sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của Chính phủ và khoản 25 Điều 3 Nghị định số 29/2025/NĐ-CP ngày 24/02/2025 của Chính phủ về việc quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tài chính được sửa đổi bởi khoản 5 Điều 1 Nghị định số 166/2025/NĐ-CP ngày 30/6/2025 về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 29/2025/NĐ-CP ngày 24/02/2025 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tài chính).
Theo đó, Cục Hải quan là cơ quan trực thuộc Bộ Tài chính, đảm nhiệm vai trò tham mưu và giúp Bộ trưởng Bộ Tài chính quản lý nhà nước trong lĩnh vực hải quan. Điều này thể hiện vai trò trung tâm của Cục Hải quan trong việc xây dựng chính sách, hướng dẫn, tổ chức thực thi pháp luật và giám sát toàn bộ hoạt động hải quan trên phạm vi cả nước, từ kiểm tra giám sát hàng hóa, phòng chống buôn lậu đến các hoạt động liên quan xuất nhập khẩu.
Ngoài ra, bên cạnh chức năng tham mưu, Tổng cục Hải quan là cơ quan trực tiếp thực thi pháp luật về hải quan, đảm bảo việc tuân thủ pháp luật, quản lý hoạt động xuất nhập khẩu, xuất nhập cảnh và quá cảnh.
2. Lãnh đạo Tổng cục được quy định như thế nào?
Bộ máy lãnh đạo Cục Hải quan được quy định tại Điều 4 Quyết định số 65/2015/QĐ-TTg ngày 17/12/2015 của Thủ tướng Chính phủ về việc quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Tổng cục Hải quan trực thuộc Bộ Tài chính như sau:
“Điều 4. Lãnh đạo Tổng cục
1. Tổng cục Hải quan có Tổng cục trưởng và không quá 04 Phó Tổng cục trưởng.
2. Tổng cục trưởng và các Phó Tổng cục trưởng do Bộ trưởng Bộ Tài chính bổ nhiệm, miễn nhiệm và cách chức theo quy định của pháp luật.
3. Tổng cục trưởng là người đứng đầu Tổng cục Hải quan, chịu trách nhiệm trước Bộ trưởng Bộ Tài chính và trước pháp luật về toàn bộ hoạt động của Tổng cục Hải quan. Phó Tổng cục trưởng chịu trách nhiệm trước Tổng cục trưởng và trước pháp luật về lĩnh vực được phân công.”
Như vậy, điều luật xác định bộ máy lãnh đạo gồm một Cục trưởng và tối đa bốn Phó Cục trưởng nhằm bảo đảm sự gọn nhẹ, tập trung trong quản lý. Các chức danh này đều do Bộ trưởng Bộ Tài chính bổ nhiệm, miễn nhiệm và cách chức, thể hiện thẩm quyền quản lý trực tiếp của Bộ Tài chính đối với cơ quan hải quan trung ương và sự thống nhất trong quản lý.
Bên cạnh đó, Cục trưởng đóng vai trò người đứng đầu, chịu trách nhiệm toàn diện trước Bộ trưởng Bộ Tài chính và trước pháp luật về toàn bộ hoạt động của Cục Hải quan. Các Phó Cục trưởng giúp việc Cục trưởng theo lĩnh vực được giao và chịu trách nhiệm cá nhân về nhiệm vụ của mình.
Từ phân tích trên có thể thấy, quy định này góp phần củng cố cơ chế lãnh đạo thống nhất, phân định rõ quyền hạn và trách nhiệm để tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực hải quan nói chung và công tác quản lý, điều hành trong nội bộ Cục Hải quan nói riêng.
3. Chế độ trách nhiệm đối với lãnh đạo Tổng cục Hải quan được thực hiện ra sao?
Chế độ trách nhiệm đối với lãnh đạo Cục Hải quan được thực hiện theo quy định tại Điều 4, Điều 5 Quyết định số 3900/2004/QĐ-BTC ngày 24/11/2004về việc ban hành quy định về chế độ trách nhiệm đối với cán bộ, công chức, viên chức tổng cục hải quan như sau:
“Điều 4- Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan
1- Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan là người đứng đầu ngành Hải quan, giúp Bộ trưởng Bộ Tài chính thực hiện chức năng quản lý nhà nước chuyên ngành về hải quan; thực thi pháp luật hải quan trong phạm vi cả nước; tham mưu cho Bộ trưởng Bộ Tài chính trong việc hoạch định chiến lược phát triển ngành Hải quan.
2- Chịu trách nhiệm trước Bộ trưởng Bộ Tài chính trong việc tổ chức thực hiện hoàn thành nhiệm vụ chính trị của ngành Hải quan theo chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn do Chính phủ quy định và các nhiệm vụ khác được Bộ trưởng Bộ Tài chính giao.
3- Chịu trách nhiệm về chất lượng, nội dung các đề án liên quan đến hoạt động quản lý về hải quan mà Tổng cục Hải quan chuẩn bị theo sự phân công và chỉ đạo của Bộ.
4- Xử lý các vấn đề thuộc thẩm quyền giải quyết của Tổng cục hải quan; Những vấn đề vượt quá thẩm quyền được giao phải kịp thời báo cáo xin ý kiến Bộ.
5- Tham gia đầy đủ các cuộc họp giao ban định kỳ, đột xuất do Bộ tổ chức.
6- Chủ trì, phối hợp với các cơ quan chức năng trong và ngoài Bộ để xử lý, giải quyết công việc có liên quan.
7- Ban hành quy chế làm việc, chế độ thông tin báo cáo của Tổng cục và các đơn vị thuộc Tổng cục; chỉ đạo, kiểm tra việc thực hiện quy chế đó.
8- Chỉ đạo thực hiện chiến lược, quy hoạch phát triển, chương trình, kế hoạch công tác của ngành Hải quan sau khi Bộ phê duyệt; chỉ đạo và ban hành các văn bản về nghiệp vụ chuyên môn, về công tác quản lý thuộc phạm vi quyền hạn của Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan.
9- Phân công nhiệm vụ cho các Phó Tổng cục trưởng giải quyết các vấn đề thuộc thẩm quyền của Tổng cục trưởng hoặc ủy quyền cho Phó Tổng cục trưởng làm việc giải quyết đề nghị của các đơn vị thuộc Tổng cục theo quy chế làm việc của Tổng cục Hải quan, quy chế làm việc của Bộ Tài chính; Tổng cục trưởng phải chịu trách nhiệm về những quyết định của Phó Tổng cục trưởng được phân công hoặc ủy quyền giải quyết.
và
Điều 5- Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan
1- Phó Tổng cục trưởng là công chức lãnh đạo ngành Hải quan giúp việc Tổng cục trưởng, chịu trách nhiệm trước Tổng cục trưởng về việc chỉ đạo, điều hành tổ chức thực hiện công việc thuộc lĩnh vực được Tổng cục trưởng phân công phụ trách hoặc được ủy quyền.
2- Chấp hành sự phân công, sự kiểm tra, giám sát của Tổng cục trưởng về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được giao.”
Như vậy, lãnh đạo Cục Hải quan gồm: Cục trưởng và Phó Cục trưởng Cục Hải quan phải thực hiện chế độ trách nhiệm theo quy định của pháp luật. Trong đó:
- Cục trưởng Cục Hải quan với vai trò là người đứng đầu ngành, chịu trách nhiệm toàn diện trước Bộ trưởng Bộ Tài chính về việc tổ chức thực hiện nhiệm vụ chính trị và hoạt động quản lý nhà nước trong lĩnh vực hải quan. Tổng cục trưởng không chỉ tổ chức triển khai các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển của ngành mà còn trực tiếp ban hành quy chế làm việc, kiểm tra việc thực hiện và xử lý các vấn đề thuộc thẩm quyền. Đồng thời, Cục trưởng phải đảm bảo chất lượng, nội dung các đề án và văn bản pháp lý do Cục Hải quan xây dựng, cũng như phối hợp với các cơ quan liên quan trong xử lý công việc. Cho thấy cơ chế trách nhiệm chặt chẽ, đề cao tính chủ động, minh bạch và tuân thủ pháp luật của người đứng đầu.
- Phó Cục trưởng Cục Hải quan là người giúp việc Cục trưởng, chịu trách nhiệm trước Cục trưởng về các lĩnh vực được phân công hoặc ủy quyền, đảm bảo sự phân rõ trách nhiệm, tránh tình trạng chồng chéo hoặc buông lỏng trong quản lý. Bên cạnh đó, Phó Cục trưởng phải chấp hành nghiêm túc sự chỉ đạo, kiểm tra và giám sát của Cục trưởng, thể hiện nguyên tắc tập trung thống nhất trong tổ chức bộ máy.
Từ đó, chế độ trách nhiệm đối với các lãnh đạo Cục Hải quan đặt ra yêu cầu về trách nhiệm cá nhân đối với mỗi cá nhân là người lãnh đạo. Góp phần nâng cao hiệu quả thực thi nhiệm vụ và xây dựng bộ máy hải quan kỷ luật, minh bạch.
Trân trọng./.
