Quyền hạn và nghĩa vụ của quỹ xã hội, quỹ từ thiện được quy định như thế nào?
Chào Luật sư, gần đây tôi thấy nhiều bài báo phản ánh việc thành lập ồ ạt các quỹ xã hội, quỹ từ thiện, đặc biệt trong bối cảnh đất nước đang trong tiến trình vươn mình đổi mới, phát triển, vừa thường xuyên chịu nhiều thiên tai, dịch bệnh. Ban đầu mục tiêu của các quỹ thường rất nhân văn nhưng tôi lo ngại rằng nếu không có cơ chế pháp lý điều chỉnh chặt chẽ thì mô hình này dễ bị lợi dụng cho mục đích trục lợi dưới danh nghĩa từ thiện, vì xã hội, vì cộng đồng.
Vì vậy, tôi muốn Luật sư tư vấn, phân tích cụ thể: Pháp luật hiện hành điều chỉnh quyền hạn và nghĩa vụ của quỹ xã hội, quỹ từ thiện như thế nào để ngăn ngừa hiện trạng xấu trên? Xin cảm ơn!
MỤC LỤC
1. Quỹ xã hội là gì? Quỹ từ thiện là gì?
2. Quyền hạn và nghĩa vụ của quỹ xã hội, quỹ từ thiện được quy định như thế nào?
Trả lời:
1. Quỹ xã hội là gì? Quỹ từ thiện là gì?
Căn cứ theo khoản 2, 3 Điều 4 Nghị định số 93/2019/NĐ-CP ngày 25/11/2019 của Chính phủ về việc tổ chức, hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện được sửa đổi bởi điểm a khoản 2 Điều 1 Nghị định số 136/2024/NĐ-CP ngày 23/10/2024 của Chính phủ về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 93/2019/NĐ quy định về định nghĩa của “quỹ xã hội” và “quỹ từ thiện” như sau:
“Điều 4. Giải thích từ ngữ
Trong Nghị định này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
…
2. Quỹ xã hội: Là quỹ được tổ chức, hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận nhằm mục đích hỗ trợ và khuyến khích phát triển văn hóa, giáo dục, y tế, thể dục, thể thao, khoa học, công nghệ, nông nghiệp, nông thôn, bảo vệ tài nguyên và môi trường, cộng đồng.
3. Quỹ từ thiện: Là quỹ được tổ chức, hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận nhằm mục đích từ thiện, nhân đạo; hỗ trợ khắc phục sự cố do thiên tai, hỏa hoạn, dịch bệnh, tai nạn và các đối tượng khác thuộc diện khó khăn, yếu thế cần sự trợ giúp của xã hội.”
Từ các quy định trên, có thể thấy quỹ xã hội và quỹ từ thiện đều là những tổ chức phi lợi nhuận được thành lập nhằm phục vụ lợi ích chung của cộng đồng, song mục tiêu hoạt động và phạm vi hỗ trợ có sự khác biệt rõ rệt. Cụ thể, quỹ xã hội hướng đến việc hỗ trợ, thúc đẩy sự phát triển bền vững trên nhiều lĩnh vực như văn hóa, giáo dục, y tế, thể dục, thể thao, khoa học, công nghệ, nông nghiệp, nông thôn, bảo vệ tài nguyên và môi trường và các hoạt động vì cộng đồng nói chung. Trong khi đó, quỹ từ thiện tập trung vào mục tiêu nhân đạo, cứu trợ và giúp đỡ trực tiếp các cá nhân, nhóm người hoặc cộng đồng gặp khó khăn do thiên tai, hỏa hoạn, dịch bệnh, tai nạn hay thuộc diện yếu thế trong xã hội.
Theo đó, xét về bản chất pháp lý, cả hai loại quỹ này đều là tổ chức xã hội hoạt động không vì lợi nhuận, thể hiện chính sách của Nhà nước trong việc khuyến khích sự tham gia của nhân dân và tổ chức xã hội vào công tác an sinh, phát triển xã hội và nhân đạo.
Việc phân định rạch ròi giữa “quỹ xã hội” và “quỹ từ thiện” giúp đảm bảo tính minh bạch, đúng mục tiêu hoạt động và hiệu quả quản lý nhà nước đối với các nguồn lực xã hội hóa, đồng thời góp phần phát huy truyền thống tương thân tương ái, chung tay xây dựng cộng đồng văn minh, nhân ái và phát triển bền vững.
2. Quyền hạn và nghĩa vụ của quỹ xã hội, quỹ từ thiện được quy định như thế nào?
Căn cứ theo Điều 8 Nghị định số 93/2019/NĐ-CP ngày 25/11/2019 của Chính phủ về việc tổ chức, hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện được sửa đổi, bổ sung bởi khoản 4 Điều 1 Nghị định số 136/2024/NĐ-CP ngày 23/10/2024 của Chính phủ về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 93/2019/NĐ quy định về Quyền hạn và nghĩa vụ của quỹ xã hội, quỹ từ thiện như sau:
“Điều 8. Quyền hạn và nghĩa vụ của quỹ
1. Quyền hạn của quỹ:
a) Tổ chức, hoạt động theo pháp luật và điều lệ đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận;
b) Vận động quyên góp, tài trợ cho quỹ; tiếp nhận tài sản do các cá nhân, tổ chức trong nước và ngoài nước tài trợ, hiến, tặng hoặc bằng các hình thức khác theo đúng mục đích của quỹ và quy định của pháp luật. Tổ chức các hoạt động theo quy định của pháp luật để bảo tồn và tăng trưởng tài sản quỹ;
c) Thành lập, quản lý các tổ chức có tư cách pháp nhân trực thuộc quỹ theo quy định pháp luật và điều lệ quỹ để thực hiện các nhiệm vụ, phù hợp với tôn chỉ, mục đích, lĩnh vực hoạt động của quỹ;
d) Được quyền khiếu nại theo quy định của pháp luật;
đ) Quỹ được phối hợp với cá nhân, tổ chức để vận động quyên góp, vận động tài trợ cho quỹ hoặc để triển khai các đề án, dự án cụ thể của quỹ theo quy định của pháp luật;
e) Phối hợp với các địa phương, tổ chức, cá nhân cần sự trợ giúp để xây dựng và thực hiện các đề án tài trợ theo mục đích hoạt động của quỹ.
2. Nghĩa vụ của quỹ:
a) Quỹ hoạt động trong lĩnh vực nào thì phải chịu sự quản lý của cơ quan nhà nước về ngành, lĩnh vực đó. Quỹ thực hiện việc tài trợ, hỗ trợ trong phạm vi hoạt động theo điều lệ, trừ trường hợp quỹ tham gia tài trợ, hỗ trợ nhân dân khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, hỏa hoạn, sự cố nghiệm trọng, khẩn cấp theo quy định pháp luật;
b) Thực hiện tài trợ đúng theo yêu cầu của cá nhân, tổ chức đã ủy quyền phù hợp với mục đích của quỹ;
c) Quỹ được thành lập từ các nguồn tài sản hiến, tặng hoặc theo hợp đồng ủy quyền, di chúc mà không tổ chức quyên góp và nhận tài trợ thì hàng năm phải dành tối thiểu 5% tổng số tài sản để tài trợ cho các chương trình, dự án phù hợp với mục đích hoạt động của quỹ;
d) Lưu trữ và có trách nhiệm cung cấp đầy đủ hồ sơ, các chứng từ, tài liệu về tài sản, tài chính của quỹ, nghị quyết, biên bản về các hoạt động của quỹ cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo quy định của pháp luật;
đ) Sử dụng tài sản, tài chính tiết kiệm và hiệu quả theo đúng mục đích của quỹ; nộp thuế, phí, lệ phí và thực hiện chế độ kế toán, kiểm toán, thống kê theo quy định của pháp luật; phải đăng ký mã số thuế và kê khai thuế theo quy định của pháp luật về thuế;
e) Chịu sự thanh tra, kiểm tra, giám sát của cơ quan nhà nước, các tổ chức, cá nhân tài trợ và cộng đồng theo quy định của pháp luật. Có trách nhiệm giải quyết khiếu nại, tố cáo trong nội bộ quỹ và báo cáo kết quả giải quyết với cơ quan nhà nước có thẩm quyền;
g) Hàng năm, quỹ có trách nhiệm công khai các khoản đóng góp trên phương tiện thông tin đại chúng trước ngày 31 tháng 3;
h) Khi thay đổi trụ sở chính hoặc Giám đốc quỹ, quỹ phải báo cáo bằng văn bản với cơ quan có thẩm quyền cấp giấy phép thành lập quỹ;
i) Hàng năm, quỹ phải báo cáo tình hình tổ chức, hoạt động và tài chính; báo cáo kiểm toán (nếu có) về quản lý, sử dụng tài sản, tài chính với cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định tại Điều 18 Nghị định này, cơ quan quản lý nhà nước về tài chính cùng cấp với cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định tại Điều 18 Nghị định này, cơ quan quản lý ngành, lĩnh vực hoạt động của quỹ và báo cáo với Ủy ban nhân dân cấp tỉnh nơi quỹ đặt trụ sở trước ngày 31 tháng 3;
k) Công bố về việc thành lập quỹ theo quy định tại Điều 22 Nghị định này;
l) Thực hiện các quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền liên quan đến tổ chức, hoạt động của quỹ và các nghĩa vụ khác theo quy định của pháp luật và điều lệ quỹ.”
Từ quy định trên, có thể thấy rằng quỹ xã hội, quỹ từ thiện là tổ chức có tư cách pháp nhân, được pháp luật trao quyền tự chủ trong hoạt động nhưng đồng thời phải tuân thủ chặt chẽ các nghĩa vụ pháp lý về quản lý, tài chính và minh bạch thông tin.
Cụ thể, quỹ có quyền tổ chức, vận động, tiếp nhận tài sản, phối hợp và triển khai các dự án phù hợp với tôn chỉ, mục đích hoạt động, đồng thời được phép thành lập tổ chức trực thuộc và phối hợp với các chủ thể khác để thực hiện hoạt động xã hội, nhân đạo.
Tuy nhiên, đi đôi với các quyền đó, quỹ phải chịu sự quản lý, thanh tra, giám sát của cơ quan nhà nước, thực hiện tài trợ đúng mục đích, báo cáo và công khai minh bạch tài chính định kỳ, tuân thủ quy định về thuế, kế toán, kiểm toán, cũng như bảo đảm sử dụng tài sản, nguồn lực tiết kiệm, hiệu quả và đúng pháp luật.
Quỹ được thành lập từ các nguồn tài sản hiến, tặng hoặc theo hợp đồng ủy quyền, di chúc mà không tổ chức quyên góp và nhận tài trợ thì hằng năm phải dành tối thiểu 5% tổng số tài sản để tài trợ cho các chương trình, dự án phù hợp với mục đích hoạt động của quỹ. Ngoài ra, quỹ phải công bố thông tin thành lập, báo cáo định kỳ về tổ chức, hoạt động và tài chính, đặc biệt là trước ngày 31/3 hằng năm.
Như vậy, hệ thống quy định về quyền hạn và nghĩa vụ trên nhằm bảo đảm sự minh bạch, hiệu quả và đúng đắn trong hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện, đồng thời khẳng định vai trò quản lý của Nhà nước gắn liền với trách nhiệm công khai, trách nhiệm xã hội của các quỹ trong quá trình hoạt động vì cộng đồng.
Trân trọng./.
