Xử lý tài sản khi hợp nhất, sáp nhập, chia, tách, đình chỉ có thời hạn và giải thể quỹ xã hội, quỹ từ thiện được thực hiện như thế nào?

Luật sư cho tôi hỏi: Tôi hiện là Chủ tịch Hội đồng quản lý của một quỹ từ thiện đã hoạt động nhiều năm. Do nhu cầu mở rộng phạm vi hỗ trợ, quỹ của tôi đang xem xét phương án hợp nhất với một quỹ khác có cùng mục tiêu hoạt động. Trong quá trình làm việc với cơ quan quản lý, tôi được yêu cầu phải xây dựng phương án xử lý tài sản của quỹ. Tôi cũng được biết rằng trong trường hợp sáp nhập, chia, tách, bị đình chỉ hoạt động có thời hạn hoặc giải thể, việc xử lý tài sản sẽ được quy định riêng. Vậy xin hỏi luật sư, trong các trường hợp nêu trên, tài sản của quỹ xã hội, quỹ từ thiện được xử lý như thế nào theo quy định pháp luật?

MỤC LỤC

1. Xử lý tài sản khi hợp nhất, sáp nhập, chia, tách quỹ được thực hiện như thế nào?

2. Xử lý tài sản khi quỹ bị đình chỉ hoạt động có thời hạn được thực hiện như thế nào?

3. Xử lý tài sản khi quỹ bị giải thể được thực hiện như thế nào?

Trả lời:

1. Xử lý tài sản khi hợp nhất, sáp nhập, chia, tách quỹ được thực hiện như thế nào?

Xử lý tài sản khi hợp nhất, sáp nhập, chia, tách quỹ được quy định tại khoản 1 Điều 42 Nghị định số 93/2019/NĐ-CP ngày 25/11/2019 của Chính phủ về tổ chức, hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện (sau đây gọi tắt là “Nghị định số 93/2019/NĐ-CP”) như sau:

“Điều 42. Xử lý tài sản khi hợp nhất, sáp nhập, chia, tách, đình chỉ có thời hạn và giải thể quỹ

1. Trường hợp quỹ được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép sáp nhập, hợp nhất, chia, tách thì toàn bộ tiền và tài sản của quỹ phải được tiến hành kiểm kê và có biên bản kiểm kê trước khi sáp nhập, hợp nhất, chia, tách; tuyệt đối không được phân chia tài sản của quỹ. Tiền và tài sản của quỹ mới được sáp nhập, hợp nhất, chia, tách phải bằng tổng số tiền và tài sản của quỹ trước khi sáp nhập, hợp nhất, chia, tách theo biên bản kiểm kê tiền và tài sản. Tổng số tiền và tài sản của các quỹ mới được chia, tách phải bằng với số tiền và tài sản của quỹ trước khi chia, tách theo biên bản kiểm kê tiền và tài sản.”

Nội dung quy định tại khoản 1 Điều 42 Nghị định số 93/2019/NĐ-CP thể hiện nguyên tắc bảo toàn và minh bạch tài sản của quỹ khi thực hiện việc hợp nhất, sáp nhập, chia hoặc tách. Theo đó, mọi biến động về tổ chức của quỹ đều phải gắn liền với nghĩa vụ kiểm kê, xác định rõ giá trị tài sản, nhằm bảo đảm rằng toàn bộ tiền và tài sản của quỹ được quản lý thống nhất, không bị chia cắt hay thất thoát.

Cụ thể, trước khi tiến hành hợp nhất, sáp nhập, chia hoặc tách, quỹ bắt buộc phải kiểm kê toàn bộ tài sản và lập biên bản kiểm kê có xác nhận của cơ quan có thẩm quyền. Quy định này nhằm đảm bảo tính minh bạch, trung thực trong việc ghi nhận và chuyển giao tài sản giữa các quỹ. Đồng thời, pháp luật nghiêm cấm việc phân chia tài sản của quỹ – điều này xuất phát từ bản chất của quỹ xã hội, quỹ từ thiện là tổ chức phi lợi nhuận, tài sản được hình thành để phục vụ lợi ích công cộng chứ không thuộc quyền sở hữu của cá nhân hay tổ chức sáng lập.

Sau khi hoàn tất việc kiểm kê, giá trị tài sản của quỹ mới hình thành từ việc hợp nhất, sáp nhập, chia hoặc tách phải bằng đúng tổng giá trị tài sản của các quỹ trước đó. Quy định này thể hiện nguyên tắc kế thừa toàn bộ tài sản, quyền và nghĩa vụ, tránh tình trạng lợi dụng việc thay đổi tổ chức để giảm bớt, che giấu hoặc chuyển dịch tài sản trái phép. Như vậy, nội dung quy định đặt ra cơ chế quản lý chặt chẽ nhằm bảo toàn tài sản của quỹ, duy trì mục đích nhân đạo – xã hội và bảo đảm tính công khai, minh bạch trong mọi thay đổi về tổ chức.

2. Xử lý tài sản khi quỹ bị đình chỉ hoạt động có thời hạn được thực hiện như thế nào?

Trong quá trình hoạt động, quỹ xã hội, quỹ từ thiện có thể bị cơ quan nhà nước có thẩm quyền đình chỉ hoạt động có thời hạn do vi phạm quy định pháp luật hoặc vì lý do quản lý. Khi đó, vấn đề đặt ra là việc quản lý, bảo đảm an toàn tài sản của quỹ trong thời gian tạm ngừng hoạt động sẽ được xử lý ra sao để không ảnh hưởng đến quyền lợi của các bên liên quan và vẫn giữ được tính minh bạch, phi lợi nhuận của tổ chức. Nội dung này được quy định cụ thể tại khoản 2 Điều 42 Nghị định số 93/2019/NĐ-CP như sau:

“Điều 42. Xử lý tài sản khi hợp nhất, sáp nhập, chia, tách, đình chỉ có thời hạn và giải thể quỹ

2. Trường hợp quỹ bị đình chỉ hoạt động có thời hạn thì toàn bộ tiền và tài sản của quỹ phải được kiểm kê và giữ nguyên hiện trạng tài sản. Trong thời gian bị đình chỉ có thời hạn hoạt động, quỹ chỉ được chi các khoản có tính chất thường xuyên cho bộ máy hoạt động đến khi có quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.”

Theo quy định, khi quỹ bị đình chỉ hoạt động có thời hạn, toàn bộ tiền và tài sản của quỹ phải được kiểm kê, ghi nhận đầy đủ và giữ nguyên hiện trạng. Việc kiểm kê giúp cơ quan quản lý và tổ chức quỹ xác định rõ số lượng, giá trị tài sản hiện có, tránh trường hợp thất thoát hoặc chuyển dịch tài sản trái phép. Trong thời gian bị đình chỉ, quỹ chỉ được chi những khoản có tính chất thường xuyên phục vụ duy trì bộ máy hoạt động, ví dụ như chi phí văn phòng, bảo trì hệ thống hoặc hỗ trợ nhân sự tối thiểu, chứ không được tiến hành các hoạt động tài trợ, đầu tư hay phân phối tài sản dưới bất kỳ hình thức nào.

Quy định này thể hiện rõ nguyên tắc bảo toàn tài sản và ngăn ngừa lợi dụng thời gian đình chỉ để trục lợi. Đồng thời, việc cho phép quỹ chi các khoản chi thường xuyên cần thiết cũng nhằm duy trì sự tồn tại tối thiểu của tổ chức để có thể nhanh chóng phục hồi hoạt động khi được cơ quan có thẩm quyền cho phép. Như vậy, cách xử lý tài sản trong giai đoạn đình chỉ không chỉ đảm bảo quản lý chặt chẽ mà còn phản ánh sự linh hoạt, nhân văn trong điều hành của pháp luật, giúp quỹ duy trì mục tiêu xã hội trong khuôn khổ pháp lý an toàn và minh bạch.

3. Xử lý tài sản khi quỹ bị giải thể được thực hiện như thế nào?

Khi một quỹ xã hội, quỹ từ thiện không còn đủ điều kiện hoạt động hoặc không còn khả năng duy trì mục tiêu đã đăng ký, việc giải thể là bước tất yếu. Tuy nhiên, do tài sản của quỹ hình thành từ nguồn đóng góp của xã hội, tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước, nên vấn đề xử lý tài sản khi giải thể cần được điều chỉnh chặt chẽ để bảo đảm không ai được hưởng lợi cá nhân từ nguồn tài sản công ích này. Quy định tại khoản 3, 4 và 5 Điều 42 Nghị định số 93/2019/NĐ-CP đã thể hiện rõ nguyên tắc đó, cụ thể như sau:

“Điều 42. Xử lý tài sản khi hợp nhất, sáp nhập, chia, tách, đình chỉ có thời hạn và giải thể quỹ

3. Trường hợp quỹ bị giải thể, không được phân chia tài sản của quỹ. Việc bán, thanh lý tài sản của quỹ thực hiện theo quy định của pháp luật có liên quan.

4. Toàn bộ số tiền hiện có của quỹ và tiền thu được do bán, thanh lý tài sản của quỹ khi quỹ giải thể được thanh toán theo thứ tự sau:

a) Chi phí giải thể quỹ;

b) Các khoản nợ lương, trợ cấp thôi việc, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế đối với người lao động theo quy định của pháp luật và các quyền lợi khác của người lao động theo thỏa ước lao động tập thể và hợp đồng lao động đã ký kết;

c) Nợ thuế và các khoản phải trả khác.

5. Đối với tài sản, tài chính tự có của quỹ và tài sản, tài chính của tổ chức trong và ngoài nước tài trợ còn lại của quỹ do cơ quan thuộc cấp nào cho phép thành lập thì được nộp vào ngân sách cấp đó. Đối với tài sản do ngân sách nhà nước cấp hoặc có nguồn gốc từ ngân sách nhà nước (nếu có) quỹ thực hiện chuyển giao cho Nhà nước để thực hiện xử lý theo quy định của pháp luật về quản lý sử dụng tài sản công.”

Theo quy định, khi quỹ bị giải thể, toàn bộ tài sản của quỹ không được phân chia cho bất kỳ tổ chức hoặc cá nhân nào. Tài sản của quỹ phải được bán hoặc thanh lý theo đúng trình tự pháp luật, bảo đảm tính công khai, minh bạch và khách quan. Việc này không chỉ giúp xác định giá trị tài sản thực tế mà còn tránh tình trạng tẩu tán hoặc chuyển giao trái phép. Sau khi thanh lý, các khoản thu được sẽ được dùng để thanh toán các nghĩa vụ tài chính theo thứ tự ưu tiên: chi phí giải thể, nợ lương và bảo hiểm cho người lao động, các khoản thuế và nghĩa vụ tài chính khác với Nhà nước.

Nguyên tắc này khẳng định rõ bản chất phi lợi nhuận, nhân đạo và công ích của quỹ xã hội, quỹ từ thiện. Tài sản còn lại sau khi hoàn tất nghĩa vụ được nộp vào ngân sách nhà nước hoặc cơ quan cho phép thành lập quỹ, tùy thuộc vào nguồn gốc hình thành tài sản. Cách xử lý này không chỉ bảo đảm sử dụng đúng mục đích tài sản đã được xã hội đóng góp mà còn thể hiện tinh thần trách nhiệm của pháp luật trong việc bảo vệ niềm tin công chúng vào hoạt động thiện nguyện. Qua đó, có thể thấy rằng việc giải thể quỹ không phải là sự kết thúc, mà là quá trình được pháp luật kiểm soát chặt chẽ nhằm giữ gìn tính trong sáng, nhân văn của hoạt động xã hội.

Trân trọng./.