Trách nhiệm của bộ, cơ quan ngang bộ đối với quỹ xã hội, quỹ từ thiện hoạt động thuộc lĩnh vực do bộ, ngành quản lý được thực hiện như thế nào?
Luật sư cho tôi hỏi: Tôi là người đại diện cho một tổ chức đang xin phép thành lập quỹ xã hội hoạt động trong lĩnh vực giáo dục và phát triển nhân lực. Trong quá trình tìm hiểu, tôi được biết ngoài Bộ Nội vụ và Bộ Tài chính, các bộ, cơ quan ngang bộ cũng có trách nhiệm quản lý các quỹ hoạt động trong phạm vi chuyên ngành của mình. Xin luật sư cho tôi biết cụ thể trách nhiệm của các bộ, cơ quan ngang bộ đối với quỹ xã hội, quỹ từ thiện hoạt động trong lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý của họ được pháp luật quy định như thế nào?
MỤC LỤC
2. Khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm được thực hiện như thế nào?
Trả lời:
1. Trách nhiệm của bộ, cơ quan ngang bộ đối với quỹ xã hội, quỹ từ thiện hoạt động thuộc lĩnh vực do bộ, ngành quản lý được thực hiện như thế nào?
Trách nhiệm của bộ, cơ quan ngang bộ đối với quỹ xã hội, quỹ từ thiện hoạt động thuộc lĩnh vực do bộ, ngành quản lý được quy định tại Điều 47 Nghị định số 93/2019/NĐ-CP ngày 25/11/2019 của Chính phủ về tổ chức, hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện (sau đây gọi tắt là “Nghị định số 93/2019/NĐ-CP”) được sửa đổi bởi khoản 22 Điều 1 Nghị định số 136/2024/NĐ-CPngày 23/10/2024 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số Điều của Nghị định số 93/2019/NĐ-CP như sau:
“Điều 47. Trách nhiệm của bộ, cơ quan ngang bộ đối với quỹ hoạt động thuộc lĩnh vực do bộ, ngành quản lý
1. Chịu trách nhiệm quản lý nhà nước đối với quỹ trong các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý nhà nước của bộ, cơ quan ngang bộ theo quy định của pháp luật. Tổ chức lấy ý kiến của quỹ để hoàn thiện các quy định quản lý nhà nước về ngành, lĩnh vực.
2. Tham gia ý kiến bằng văn bản về các nội dung liên quan đến lĩnh vực quản lý nhà nước của bộ, cơ quan ngang bộ với cơ quan nhà nước có thẩm quyền khi giải quyết các thủ tục về quỹ.
3. Hướng dẫn, tạo điều kiện cho quỹ tham gia các hoạt động trong ngành, lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý nhà nước của bộ, ngành; cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động hoặc giấy phép hoạt động cho các pháp nhân trực thuộc quỹ (nếu có) và quản lý chặt chẽ các tổ chức này theo quy định của pháp luật.
4. Lấy ý kiến của Bộ Nội vụ và cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền trước khi cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động hoặc giấy phép hoạt động cho pháp nhân trực thuộc quỹ theo quy định pháp luật.
5. Khen thưởng hoặc đề nghị cấp có thẩm quyền khen thưởng đối với quỹ, tổ chức, cá nhân có thành tích trong hoạt động của quỹ liên quan đến lĩnh vực quản lý nhà nước của bộ, cơ quan ngang bộ theo quy định của pháp luật.
6. Thanh tra, kiểm tra hoạt động của quỹ thuộc lĩnh vực quản lý nhà nước, trong đó bao gồm các pháp nhân trực thuộc quỹ do bộ, ngành cấp phép hoạt động; xử lý, đình chỉ, thu hồi giấy chứng nhận đăng ký hoạt động hoặc giấy phép hoạt động cho pháp nhân trực thuộc quỹ hoặc kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền xử lý các vi phạm (nếu có) theo quy định của pháp luật.
7. Giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm có liên quan đến quyết định hành chính của bộ, cơ quan ngang bộ và hoạt động công vụ của cán bộ, công chức của đơn vị thuộc bộ, cơ quan ngang bộ liên quan đến quỹ theo quy định của pháp luật về khiếu nại, tố cáo.
8. Hàng năm, tổng hợp, báo cáo Bộ Nội vụ về tình hình hoạt động của quỹ thuộc sự quản lý chuyên ngành về lĩnh vực hoạt động chính của quỹ.
9. Phối hợp trong xây dựng, vận hành cơ sở dữ liệu về quỹ hoạt động trong phạm vi toàn quốc hoặc liên tỉnh.
10. Thực hiện các nhiệm vụ khác theo quy định của pháp luật.”.
Từ nội dung điều luật có thể thấy, các bộ, cơ quan ngang bộ là đầu mối quản lý chuyên ngành đối với quỹ hoạt động trong phạm vi lĩnh vực của mình. Họ không chỉ chịu trách nhiệm hướng dẫn, tạo điều kiện cho quỹ tham gia vào các hoạt động thuộc ngành, mà còn có nhiệm vụ cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động hoặc giấy phép hoạt động cho các pháp nhân trực thuộc quỹ khi được pháp luật cho phép. Cách thức quản lý này giúp đảm bảo rằng các quỹ hoạt động chuyên biệt, đúng định hướng phát triển của ngành, đồng thời phù hợp với chính sách xã hội chung của Nhà nước.
Ngoài việc hướng dẫn và cấp phép, các bộ, cơ quan ngang bộ còn thực hiện công tác kiểm tra, thanh tra, xử lý vi phạm và thu hồi giấy phép hoạt động khi cần thiết, nhằm bảo đảm tính tuân thủ và minh bạch trong hoạt động của các quỹ. Bên cạnh đó, việc phối hợp với Bộ Nội vụ và các cơ quan có thẩm quyền trong việc lấy ý kiến, tổng hợp báo cáo, xây dựng cơ sở dữ liệu về quỹ cũng thể hiện tính liên thông và đồng bộ trong quản lý nhà nước. Cơ chế này vừa giúp tránh chồng chéo thẩm quyền, vừa tăng hiệu quả trong việc giám sát và điều phối hoạt động của các quỹ trên phạm vi toàn quốc.
Từ quy định trên có thể khẳng định rằng các bộ, cơ quan ngang bộ đóng vai trò quan trọng trong việc gắn kết hoạt động của các quỹ xã hội, quỹ từ thiện với chính sách phát triển chuyên ngành, bảo đảm cho mỗi quỹ hoạt động đúng định hướng, đúng pháp luật và phục vụ lợi ích cộng đồng. Sự phối hợp giữa các bộ, cơ quan ngang bộ với Bộ Nội vụ và các cơ quan liên quan tạo nên một cơ chế quản lý toàn diện, hài hòa giữa yếu tố pháp lý và yếu tố xã hội. Nhìn rộng hơn, đây là cách Nhà nước thể hiện sự đồng hành cùng các tổ chức xã hội trong việc lan tỏa tinh thần nhân ái, nhưng vẫn duy trì nguyên tắc kỷ cương, minh bạch và trách nhiệm trong từng hoạt động thiện nguyện.
2. Khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm được thực hiện như thế nào?
Trong quá trình hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện, những tranh chấp, phản ánh hoặc sai phạm có thể phát sinh là điều tất yếu. Để bảo đảm sự công bằng, minh bạch và kỷ cương trong quản lý, Điều 44 Nghị định số 93/2019/NĐ-CP và Điều 44a Nghị định số 93/2019/NĐ-CP được bổ sung bởi khoản 19 Điều 1 Nghị định số 136/2024/NĐ-CP ngày 23/10/2024 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số Điều của Nghị định số 93/2019/NĐ-CP quy định về cơ chế khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm như sau:
“Điều 44. Khiếu nại, tố cáo
Việc giải quyết khiếu nại, tố cáo thực hiện theo quy định của pháp luật về khiếu nại, tố cáo.
Điều 44a. Xử lý vi phạm
Người nào vi phạm về việc thành lập quỹ, lợi dụng danh nghĩa quỹ để tổ chức, hoạt động trái pháp luật; lợi dụng chức vụ, quyền hạn để thành lập quỹ và quản lý tổ chức, hoạt động của quỹ trái với quy định của Nghị định này thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật; trường hợp gây thiệt hại về vật chất thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật”
Cơ chế khiếu nại và tố cáo là công cụ pháp lý giúp các cá nhân, tổ chức bảo vệ quyền lợi của mình, đồng thời tạo điều kiện để xã hội giám sát hoạt động của các quỹ. Việc áp dụng quy định chung của pháp luật về khiếu nại, tố cáo thể hiện nguyên tắc pháp quyền, bảo đảm mọi hành vi, quyết định đều được kiểm soát và chịu trách nhiệm trước pháp luật. Qua đó, hệ thống quản trị của quỹ trở nên minh bạch hơn, hạn chế tình trạng lạm quyền hoặc che giấu sai phạm.
Song song với đó, quy định về xử lý vi phạm đóng vai trò răn đe và phòng ngừa. Những người lợi dụng danh nghĩa quỹ để thực hiện hành vi trái pháp luật, hoặc lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong quản lý quỹ đều phải chịu chế tài phù hợp — từ xử lý kỷ luật, xử phạt hành chính cho đến truy cứu trách nhiệm hình sự, tùy theo tính chất và hậu quả của hành vi. Đặc biệt, việc buộc bồi thường khi gây thiệt hại vật chất cho thấy tinh thần trách nhiệm cao của pháp luật trong việc bảo vệ tài sản xã hội và lòng tin cộng đồng.
Từ quy định trên có thể thấy cơ chế giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm là một phần không thể thiếu để duy trì sự minh bạch và kỷ luật trong hoạt động từ thiện. Đây không chỉ là công cụ pháp lý mà còn là tấm “bộ lọc đạo đức”, giúp loại bỏ những hành vi lệch chuẩn, giữ cho các giá trị nhân đạo được thực hiện một cách trong sáng và bền vững. Khi pháp luật được tôn trọng và thực thi nghiêm minh, hoạt động từ thiện sẽ trở về đúng bản chất của nó – là nơi khởi nguồn và lan tỏa thiện tâm, được bảo vệ bằng cả đạo lý và pháp luật.
Trân trọng./.
