Các hành vi nào bị nghiêm cấm trong việc thành lập và tổ chức các hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện? Khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm được thực hiện như thế nào?
Luật sư cho tôi hỏi: Tôi là người sáng lập một quỹ xã hội có mục tiêu hỗ trợ trẻ em nghèo hiếu học. Trong quá trình vận động tài trợ, tôi phát hiện một thành viên trong Hội đồng quản lý quỹ đã sử dụng danh nghĩa của quỹ để kêu gọi quyên góp từ một số doanh nghiệp, sau đó chuyển một phần tiền này vào tài khoản cá nhân. Hành vi này không chỉ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của quỹ mà còn khiến nhiều nhà tài trợ mất lòng tin. Tôi đã nhiều lần kiến nghị nhưng không được phản hồi thỏa đáng. Vậy trong trường hợp này, hành vi trên có bị xem là vi phạm quy định pháp luật về hoạt động của quỹ không? Và tôi cần thực hiện khiếu nại, tố cáo như thế nào để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của quỹ cũng như những người đóng góp?
MỤC LỤC
2. Khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm được thực hiện như thế nào?
Trả lời:
1. Các hành vi nào bị nghiêm cấm trong việc thành lập và tổ chức các hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện?
Trong hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện, yếu tố minh bạch, trung thực và đúng mục đích nhân đạo là điều kiện tiên quyết để bảo đảm uy tín và niềm tin của cộng đồng. Để kiểm soát và ngăn chặn việc lợi dụng danh nghĩa từ thiện nhằm trục lợi hoặc thực hiện các hành vi trái pháp luật, Điều 9 Nghị định số 93/2019/NĐ-CP ngày 25/11/2019 của Chính phủ về tổ chức, hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện (sau đây gọi tắt là “Nghị định số 93/2019/NĐ-CP”) đã quy định rõ các hành vi bị nghiêm cấm, làm cơ sở pháp lý quan trọng cho việc quản lý hoạt động của các quỹ.
“Điều 9. Các hành vi bị nghiêm cấm
Nghiêm cấm lợi dụng việc thành lập và tổ chức các hoạt động của quỹ để thực hiện các hành vi sau:
1. Làm ảnh hưởng đến uy tín của Nhà nước, cơ quan, tổ chức, cá nhân, cộng đồng; gây phương hại đến lợi ích quốc gia, an ninh, quốc phòng, khối đại đoàn kết dân tộc.
2. Xâm hại đạo đức xã hội, thuần phong, mỹ tục, truyền thống, bản sắc dân tộc, tín ngưỡng, tôn giáo.
3. Tư lợi, gian dối về tài chính trong quá trình thành lập quỹ và quỹ hoạt động.
4. Rửa tiền, tài trợ khủng bố và các hoạt động trái pháp luật.
5. Làm giả, tẩy xóa, chuyển nhượng, cho thuê, cho mượn, cầm cố, thế chấp giấy phép thành lập quỹ dưới bất kỳ hình thức nào.
6. Sử dụng ngân sách nhà nước, sử dụng hoặc hỗ trợ tài sản được ngân sách nhà nước giao hoặc có nguồn gốc từ ngân sách nhà nước để tham gia góp tài sản thành lập quỹ.”
Những quy định này thể hiện rõ ràng chủ trương của Nhà nước trong việc bảo vệ tính liêm chính của hoạt động xã hội. Mọi hành vi có thể gây tổn hại đến uy tín của Nhà nước, phương hại đến lợi ích quốc gia, xâm phạm đạo đức xã hội hoặc thuần phong mỹ tục đều bị loại trừ khỏi phạm vi cho phép. Điều đó cho thấy, việc thành lập và vận hành quỹ không chỉ mang tính pháp lý mà còn là hoạt động gắn liền với đạo đức và trách nhiệm xã hội.
Bên cạnh đó, các hành vi gian dối về tài chính, tư lợi, rửa tiền hoặc tài trợ cho các hoạt động bất hợp pháp là những nguy cơ làm biến chất bản chất nhân đạo của quỹ. Pháp luật đặt ra lệnh cấm tuyệt đối đối với các hành vi này nhằm ngăn chặn việc lợi dụng tấm lòng thiện nguyện của xã hội để thực hiện mục đích cá nhân. Việc cấm sử dụng ngân sách nhà nước để góp tài sản thành lập quỹ còn thể hiện nguyên tắc độc lập tài chính, tránh chồng chéo lợi ích giữa khu vực công và tư trong hoạt động thiện nguyện.
Có thể thấy, những giới hạn pháp lý được đặt ra không chỉ để xử lý hành vi vi phạm mà còn hướng đến việc bảo đảm sự trong sạch, minh bạch và chuẩn mực đạo đức của hoạt động từ thiện. Mỗi tổ chức khi tham gia vào lĩnh vực này đều phải nhận thức rằng, lòng nhân ái chỉ có giá trị thực sự khi được thực hiện đúng pháp luật và vì lợi ích cộng đồng. Tuân thủ các quy định cấm chính là cách bảo vệ uy tín của tổ chức và giữ gìn niềm tin xã hội đối với những giá trị nhân văn mà hoạt động quỹ hướng tới.
2. Khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm được thực hiện như thế nào?
Trong quá trình hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện, những tranh chấp, phản ánh hoặc sai phạm có thể phát sinh là điều tất yếu. Để bảo đảm sự công bằng, minh bạch và kỷ cương trong quản lý, Điều 44 Nghị định số 93/2019/NĐ-CP và Điều 44a Nghị định số 93/2019/NĐ-CP bổ sung bởi khoản 19 Điều 1 Nghị định số 136/2024/NĐ-CP ngày 23/10/2024 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số Điều của Nghị định số 93/2019/NĐ-CP quy định về cơ chế khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm như sau:
“Điều 44. Khiếu nại, tố cáo
Việc giải quyết khiếu nại, tố cáo thực hiện theo quy định của pháp luật về khiếu nại, tố cáo.
Điều 44a. Xử lý vi phạm
Người nào vi phạm về việc thành lập quỹ, lợi dụng danh nghĩa quỹ để tổ chức, hoạt động trái pháp luật; lợi dụng chức vụ, quyền hạn để thành lập quỹ và quản lý tổ chức, hoạt động của quỹ trái với quy định của Nghị định này thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật; trường hợp gây thiệt hại về vật chất thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật”
Cơ chế khiếu nại và tố cáo là công cụ pháp lý giúp các cá nhân, tổ chức bảo vệ quyền lợi của mình, đồng thời tạo điều kiện để xã hội giám sát hoạt động của các quỹ. Việc áp dụng quy định chung của pháp luật về khiếu nại, tố cáo thể hiện nguyên tắc pháp quyền, bảo đảm mọi hành vi, quyết định đều được kiểm soát và chịu trách nhiệm trước pháp luật. Qua đó, hệ thống quản trị của quỹ trở nên minh bạch hơn, hạn chế tình trạng lạm quyền hoặc che giấu sai phạm.
Song song với đó, quy định về xử lý vi phạm đóng vai trò răn đe và phòng ngừa. Những người lợi dụng danh nghĩa quỹ để thực hiện hành vi trái pháp luật, hoặc lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong quản lý quỹ đều phải chịu chế tài phù hợp — từ xử lý kỷ luật, xử phạt hành chính cho đến truy cứu trách nhiệm hình sự, tùy theo tính chất và hậu quả của hành vi. Đặc biệt, việc buộc bồi thường khi gây thiệt hại vật chất cho thấy tinh thần trách nhiệm cao của pháp luật trong việc bảo vệ tài sản xã hội và lòng tin cộng đồng.
Từ quy định trên có thể thấy cơ chế giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm là một phần không thể thiếu để duy trì sự minh bạch và kỷ luật trong hoạt động từ thiện. Đây không chỉ là công cụ pháp lý mà còn là tấm “bộ lọc đạo đức”, giúp loại bỏ những hành vi lệch chuẩn, giữ cho các giá trị nhân đạo được thực hiện một cách trong sáng và bền vững. Khi pháp luật được tôn trọng và thực thi nghiêm minh, hoạt động từ thiện sẽ trở về đúng bản chất của nó – là nơi khởi nguồn và lan tỏa thiện tâm, được bảo vệ bằng cả đạo lý và pháp luật.
Trân trọng./.
