Thị trường sản phẩm liên quan là gì? Việc xác định thị trường sản phẩm liên quan, khả năng thay thế về cung và thị trường sản phẩm liên quan trong trường hợp đặc biệt được quy định thực hiện như thế nào?
Luật sư cho tôi hỏi: Bên tôi đang kinh doanh trong lĩnh vực hàng tiêu dùng và có liên quan đến một vụ việc về cạnh tranh. Tôi thấy trong hồ sơ có nhắc đến "thị trường sản phẩm liên quan". Vậy cụ thể thị trường sản phẩm liên quan là gì? Việc xác định nó dựa vào đâu, nhất là yếu tố thay thế về cung? Với những trường hợp đặc thù thì cách xác định có gì khác không ạ? Mong luật sư giải đáp.
MỤC LỤC
1. Thị trường sản phẩm liên quan là gì?
2. Việc xác định thị trường sản phẩm liên quan được quy định như thế nào?
Trả lời:
1. Thị trường sản phầm liên quan là gì?
Theo quy định của pháp luật, thị trường sản phẩm liên quan là một trong hai cơ sở xác định thị trường liên quan ngoài cơ sở thị trường địa lý liên quan. Khoản 1 Điều 9 Luật Cạnh tranh 2018 quy định:
“Điều 9. Xác định thị trường liên quan
1. Thị trường liên quan được xác định trên cơ sở thị trường sản phẩm liên quan và thị trường địa lý liên quan.
Thị trường sản phẩm liên quan là thị trường của những hàng hóa, dịch vụ có thể thay thế cho nhau về đặc tính, mục đích sử dụng và giá cả.
...”
Như vậy, thị trường sản phẩm liên quan được hiểu là thị trường của những hàng hóa, dịch vụ mà chúng có thể thay thế cho nhau về đặc tính, mục đích sử dụng và giá cả. Việc xác định đúng thị trường sản phẩm liên quan giúp làm rõ ranh giới cạnh tranh thực tế giữa các doanh nghiệp, từ đó tạo cơ sở đánh giá chính xác hành vi vi phạm pháp luật cạnh tranh nếu có.
2. Việc xác định thị trường sản phẩm liên quan được quy định như thế nào?
Để hướng dẫn cụ thể hơn một số quy định, ngày 24/3/2020 Chính phủ ban hành Nghị định số 35/2020/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Cạnh tranh (sau đây gọi tắt là “Nghị định số 35/2020/NĐ-CP”). Trong đó, việc xác định thị trường sản phẩm liên quan được hướng dẫn chi tiết tại Điều 4 Nghị định số 35/2020/NĐ-CP như sau:
“Điều 4. Xác định thị trường sản phẩm liên quan
1. Thị trường sản phẩm liên quan là thị trường của những hàng hóa, dịch vụ có thể thay thế cho nhau về đặc tính, mục đích sử dụng và giá cả.
2. Hàng hóa, dịch vụ được coi là có thể thay thế cho nhau về đặc tính nếu hàng hóa, dịch vụ đó có sự giống nhau hoặc tương tự nhau về một hoặc một số yếu tố như sau:
a) Đặc điểm của hàng hóa, dịch vụ;
b) Thành phần của hàng hóa, dịch vụ;
c) Tính chất vật lý, hóa học của hàng hóa;
d) Tính năng kỹ thuật của hàng hóa, dịch vụ;
đ) Tác dụng phụ của hàng hóa, dịch vụ đối với người sử dụng;
e) Khả năng hấp thu của người sử dụng;
g) Tính chất riêng biệt khác của hàng hóa, dịch vụ.
3. Hàng hóa, dịch vụ được coi là có thể thay thế cho nhau về mục đích sử dụng nếu hàng hóa, dịch vụ đó có mục đích sử dụng chủ yếu giống nhau.
4. Hàng hóa, dịch vụ được coi là có thể thay thế cho nhau về giá cả khi giá của hàng hóa, dịch vụ chênh lệch nhau không quá 5% trong điều kiện giao dịch tương tự. Trường hợp có sự chênh lệch nhau trên 5%, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia xác định hàng hóa, dịch vụ có thể thay thế cho nhau về giá cả căn cứ thêm vào một số yếu tố quy định tại khoản 5 hoặc thực hiện theo phương pháp quy định tại khoản 6 Điều này.
5. Trường hợp việc xác định thuộc tính có thể thay thế cho nhau của hàng hóa, dịch vụ quy định tại khoản 2, 3, 4 Điều này chưa đủ để kết luận về thị trường sản phẩm liên quan, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia xem xét thêm một hoặc một số yếu tố như sau:
a) Tỷ lệ thay đổi về cầu của một loại hàng hóa, dịch vụ khi có sự thay đổi về giá của một loại hàng hóa, dịch vụ khác;
b) Chi phí và thời gian cần thiết để khách hàng chuyển sang mua hoặc sử dụng hàng hóa, dịch vụ khác;
c) Thời gian sử dụng của hàng hóa, dịch vụ;
d) Tập quán tiêu dùng;
đ) Các quy định pháp luật tác động đến khả năng thay thế của hàng hóa, dịch vụ;
e) Khả năng phân biệt về mức giá mua, bán đối với các nhóm khách hàng khác nhau;
g) Khả năng thay thế về cung của một loại hàng hóa, dịch vụ theo quy định tại Điều 5 của Nghị định này.
6. Khi cần thiết, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia có thể xác định thuộc tính có thể thay thế cho nhau về giá cả theo phương pháp như sau:
Hàng hóa, dịch vụ được coi là có thể thay thế cho nhau về giá cả nếu có ít nhất 35% của một lượng mẫu ngẫu nhiên 1.000 người tiêu dùng sinh sống tại khu vực địa lý liên quan chuyển sang mua hoặc có ý định mua hàng hóa, dịch vụ khác có đặc tính, mục đích sử dụng giống với hàng hóa, dịch vụ mà họ đang sử dụng hoặc có ý định sử dụng trong trường hợp giá của hàng hóa, dịch vụ đó tăng lên quá 10% và được duy trì trong 06 tháng liên tiếp.
Trường hợp số người tiêu dùng sinh sống tại khu vực địa lý liên quan quy định tại điểm này không đủ 1.000 người thì lượng mẫu ngẫu nhiên được xác định tối thiểu bằng 50% tổng số người tiêu dùng trong khu vực địa lý đó.”
Việc xác định thị trường sản phẩm liên quan đóng vai trò nền tảng trong phân tích cạnh tranh, nhằm làm rõ mức độ thay thế lẫn nhau giữa các hàng hóa, dịch vụ trên thị trường. Theo đó, sự thay thế được đánh giá toàn diện dựa trên ba yếu tố chính là đặc tính, mục đích sử dụng và giá cả. Ngoài ra, việc xác định thuộc tính trên chưa đủ để kết luận về thị trường sản phẩm liên quan, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia sẽ xem xét thêm một hoặc một số yếu tố theo quy định. Bên cạnh đó, pháp luật còn chỉ ra phương pháp để khi cần thiết Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia có thể xác định thuộc tính có thể thay thế cho nhau về giá cả của hàng hóa, dịch vụ.
3. Việc xác định khả năng thay thế về cung và thị trường sản phẩm liên quan trong trường hợp đặc biệt được quy định như thế nào?
Căn cứ Điều 5 Nghị định số 35/2020/NĐ-CP quy định việc xác định khả năng thay thế về cung như sau:
“Điều 5. Xác định khả năng thay thế về cung
Khả năng thay thế về cung là việc các doanh nghiệp đang sản xuất, kinh doanh một loại hàng hóa, dịch vụ có khả năng gia tăng sản lượng, số lượng bán hoặc các doanh nghiệp khác bắt đầu hoặc chuyển sang sản xuất, kinh doanh sản phẩm đó trong thời gian dưới 06 tháng mà không có sự tăng lên đáng kể về chi phí nếu giá cả của hàng hóa, dịch vụ đó tăng lên từ 5% đến 10%.”
Ở đây, khả năng thay thế về cung được hiểu là khả năng mà các doanh nghiệp đang sản xuất, kinh doanh một loại hàng hóa, dịch vụ có thể tăng sản lượng, số lượng bán hoặc việc doanh nghiệp khác bắt đầu hoặc chuyển sang sản xuất, kinh doanh sản phẩm đó trong thời gian dưới 06 tháng. Tuy nhiên, việc này phải đặt trong điều kiện là không có sự tăng lên đáng kể về chi phí nếu giá cả của hàng hóa, dịch vụ đó tăng lên từ 5% đến 10%.
Ngoài ra, pháp luật còn quy định rõ trong trường hợp đặc biệt thì sẽ xác định thị trường sản phẩm liên quan như thế nào, cụ thể tại Điều 6 Nghị định số 35/2020/NĐ-CP như sau:
“Điều 6. Xác định thị trường sản phẩm liên quan trong trường hợp đặc biệt
1. Thị trường sản phẩm liên quan trong trường hợp đặc biệt có thể được xác định là thị trường của một hoặc một nhóm hàng hóa, dịch vụ đặc thù căn cứ vào đặc tính của hàng hóa, dịch vụ đó, tập quán tiêu dùng hoặc phương thức giao dịch đặc thù, bao gồm các phương thức có sử dụng công nghệ thông tin.
2. Khi xác định thị trường sản phẩm liên quan trong trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này có thể xem xét thêm thị trường của các hàng hóa, dịch vụ bổ trợ cho sản phẩm liên quan.
3. Sản phẩm bổ trợ cho sản phẩm liên quan là các hàng hóa, dịch vụ được sử dụng nhằm nâng cao tính năng, hiệu quả hoặc cần thiết cho việc sử dụng sản phẩm liên quan. Theo đó, khi giá của sản phẩm bổ trợ tăng hoặc giảm thì cầu đối với sản phẩm liên quan sẽ giảm hoặc tăng tương ứng.”
Như vậy, việc xác định thị trường sản phẩm liên quan trong trường hợp đặc biệt có thể được xác định là thị trường của một hoặc một nhóm hàng hóa, dịch vụ đặc thù dựa trên cơ sở đặc tính của hàng hóa, dịch vụ, tập quán tiêu dùng hoặc phương thức giao dịch đặc thù, bao gồm cả các phương thức có sử dụng công nghệ thông tin. Khi cần thiết, có thể xem xét thêm thị trường của các hàng hóa, dịch vụ bổ trợ cho sản phẩm liên quan. Theo quy định trên, sản phẩm bổ trợ cho sản phẩm liên quan là các hàng hóa, dịch vụ được sử dụng với mục đích nâng cao tính năng, hiệu quả hoặc cần thiết cho việc sử dụng sản phẩm liên quan. Theo đó, sự thay đổi về giá của sản phẩm bổ trợ sẽ làm thay đổi cầu đối với sản phẩm liên quan theo tỷ lệ nghịch tương ứng.
Trân trọng./.
