Hội đồng nhân dân là cơ quan gì? Hội đồng nhân dân 02 cấp được quy định như thế nào?

Luật sư cho tôi hỏi: Tôi là cử tri tại một xã miền núi, nơi có điều kiện kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn. Trong thời gian tới, địa phương tôi sẽ tổ chức bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân, tuy nhiên tôi băn khoăn liệu những người ứng cử có bắt buộc phải cư trú hoặc công tác tại địa phương không? Cũng như các quy định khác liên quan đến Hội đồng nhân dân 02 cấp được quy định như thế nào?

MỤC LỤC

1. Hội đồng nhân dân là cơ quan gì?

2. Hội đồng nhân dân 02 cấp được quy định như thế nào?

Trả lời:

1. Hội đồng nhân dân là cơ quan gì?

Căn cứ theo Điều 113 Hiến pháp 2013 quy định như sau:

“Điều 113.

1. Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân, do Nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước Nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên.

2. Hội đồng nhân dân quyết định các vấn đề của địa phương do luật định; giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật ở địa phương và việc thực hiện nghị quyết của Hội đồng nhân dân.”

Từ quy định trên có thể thấy Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, giữ vai trò trung tâm trong việc thực hiện quyền dân chủ đại diện tại đơn vị hành chính. Được Nhân dân địa phương trực tiếp bầu ra, Hội đồng nhân dân có chức năng quyết định các vấn đề quan trọng thuộc thẩm quyền địa phương theo quy định của pháp luật và giám sát việc tuân thủ Hiến pháp và pháp luật ở địa phương và việc thực hiện nghị quyết của Hội đồng nhân dân.

Với vị trí là thiết chế thể hiện ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân, Hội đồng nhân dân đồng thời cũng chịu trách nhiệm trước Nhân dân và cơ quan nhà nước cấp trên, thể hiện rõ nguyên tắc song hành giữa quyền lực và trách nhiệm chính trị, góp phần quan trọng vào việc đảm bảo tính dân chủ, pháp quyền và hiệu quả trong quản lý nhà nước tại địa phương.

2. Hội đồng nhân dân 02 cấp được quy định như thế nào?

Căn cứ theo Điều 5 Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 (Luật số: 72/2025/QH15) có hiệu lực từ ngày 16/6/2025 quy định như sau:

“Điều 5. Hội đồng nhân dân

1. Hội đồng nhân dân gồm các đại biểu Hội đồng nhân dân do cử tri ở địa phương bầu ra, là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân, quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương, giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật, giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước ở địa phương; chịu trách nhiệm trước Nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên.

2. Đại biểu Hội đồng nhân dân là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của Nhân dân địa phương, chịu trách nhiệm trước cử tri địa phương và trước Hội đồng nhân dân về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn đại biểu của mình.

3. Đại biểu Hội đồng nhân dân phải đáp ứng các tiêu chuẩn sau đây:

a) Trung thành với Tổ quốc, Nhân dân và Hiến pháp, phấn đấu thực hiện công cuộc đổi mới, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh;

b) Chỉ có một quốc tịch là quốc tịch Việt Nam;

c) Có phẩm chất đạo đức tốt, cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, gương mẫu chấp hành pháp luật; có bản lĩnh, kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, mọi biểu hiện quan liêu, hách dịch, cửa quyền và các hành vi vi phạm pháp luật khác;

d) Có trình độ học vấn, chuyên môn, đủ năng lực, sức khỏe, kinh nghiệm công tác và uy tín để thực hiện nhiệm vụ đại biểu; có điều kiện tham gia các hoạt động của Hội đồng nhân dân;

đ) Cư trú hoặc công tác tại cơ quan, tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp ở đơn vị hành chính mà mình là đại biểu Hội đồng nhân dân;

e) Liên hệ chặt chẽ với Nhân dân, lắng nghe ý kiến của Nhân dân, được Nhân dân tín nhiệm.

4. Nhiệm kỳ của mỗi khóa Hội đồng nhân dân là 05 năm kể từ ngày khai mạc kỳ họp thứ nhất của Hội đồng nhân dân khóa đó đến ngày khai mạc kỳ họp thứ nhất của Hội đồng nhân dân khóa mới. Việc rút ngắn hoặc kéo dài nhiệm kỳ của Hội đồng nhân dân do Quốc hội quyết định theo đề nghị của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

5. Ủy ban Thường vụ Quốc hội giám sát và hướng dẫn hoạt động của Hội đồng nhân dân; ban hành Quy chế làm việc mẫu của Hội đồng nhân dân. Chính phủ hướng dẫn, kiểm tra Hội đồng nhân dân trong việc thực hiện văn bản của cơ quan nhà nước cấp trên; tạo điều kiện để Hội đồng nhân dân thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn do luật định.”

Có thể thấy rằng, Hội đồng nhân dân hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã) là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, được hình thành thông qua bầu cử trực tiếp bởi cử tri địa phương, đóng vai trò trung tâm trong việc thực hiện quyền dân chủ đại diện, quyết định các vấn đề quan trọng và giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước tại địa phương.

Đại biểu Hội đồng nhân dân là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của Nhân dân, phải đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn về chính trị, nhân thân, đạo đức, pháp lý, năng lực, sức khỏe và uy tín xã hội, bảo đảm thực hiện tốt nhiệm vụ được giao, đồng thời phải duy trì mối liên hệ mật thiết với Nhân dân. Việc xác lập các tiêu chuẩn này nhằm nâng cao chất lượng đại biểu, góp phần bảo đảm hiệu quả hoạt động của Hội đồng nhân dân trong thực tiễn.

Hội đồng nhân dân hoạt động theo nhiệm kỳ 5 năm kể từ ngày khai mạc kỳ họp thứ nhất của Hội đồng nhân dân khóa đó đến ngày khai mạc kỳ họp thứ nhất của Hội đồng nhân dân khóa mới. Việc rút ngắn hoặc kéo dài nhiệm kỳ của Hội đồng nhân dân do Quốc hội quyết định theo đề nghị của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Hội đồng nhân dân chịu sự giám sát, hướng dẫn của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và sự kiểm tra, hỗ trợ từ Chính phủ, nhằm bảo đảm tính thống nhất trong bộ máy nhà nước, đồng thời phát huy quyền tự chủ trong hoạt động của chính quyền địa phương. Đây là cơ chế bảo đảm tính dân chủ, pháp quyền và trách nhiệm chính trị trong tổ chức và vận hành bộ máy quyền lực nhà nước tại địa phương.

Như vậy, với tình huống của bạn vừa nêu thì theo quy định tại điểm đ khoản 3 Điều 5 Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 (Luật số: 72/2025/QH15) một trong những tiêu chuẩn bắt buộc đối với đại biểu Hội đồng nhân dân là phải cư trú hoặc công tác tại cơ quan, tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp trong đơn vị hành chính mà mình ứng cử. Quy định này nhằm bảo đảm tính đại diện thực chất, giúp đại biểu hiểu rõ tình hình kinh tế – xã hội, nguyện vọng và đời sống của Nhân dân địa phương, từ đó thực hiện tốt vai trò người đại diện cho cử tri và tham gia hiệu quả vào hoạt động giám sát, quyết định các vấn đề quan trọng tại địa bàn nơi mình được bầu.

Trân trọng./.