Chính quyền địa phương được tổ chức ở các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam như thế nào? Việc tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp được thực hiện ra sao?
Luật sư cho tôi hỏi: Tôi là cán bộ đang công tác tại một Ủy ban nhân dân cấp xã thuộc vùng nông thôn nhỏ. Tôi cũng vừa được biết là mô hình chính quyền địa phương 02 cấp vừa mới được ban hành mới, vậy việc tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp được thực hiện ra sao? Xin cảm ơn!
MỤC LỤC
1. Đơn vị hành chính là gì? Chính quyền địa phương là gì?
Trả lời:
1. Đơn vị hành chính là gì? Chính quyền địa phương là gì?
Hiện nay, pháp luật nước ta vẫn chưa có quy định đưa ra một định nghĩa cụ thể về đơn vị hành chính và chính quyền địa phương nhưng có thể hiểu như sau:
Đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là đơn vị được phân định theo địa giới hành chính phù hợp với điều kiện địa lý, tự nhiên, đặc điểm dân cư, quốc phòng, an ninh nhằm thực hiện các chính sách mới về quản trị địa phương để thống nhất quản lý nền hành chính quốc gia và thu hút đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, vùng và cả nước trong mỗi thời kỳ.
Chính quyền địa phương được hiểu là tổ chức quyền lực nhà nước cấp cơ sở, được thành lập ở các đơn vị hành chính như tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là cấp tỉnh) và xã, phường, đặc khu trực thuộc cấp tỉnh (gọi chung là cấp xã).
2. Chính quyền địa phương được tổ chức ở các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và việc tổ chức được thực hiện ra sao?
Căn cứ theo Điều 111 Hiến pháp 2013 được sửa đổi, bổ sung bởi khoản 5 Điều 1 Nghị quyết 203/2025/QH15 có hiệu lực từ ngày 16/6/2025 quy định về chính quyền địa phương như sau:
“Điều 111
1. Chính quyền địa phương được tổ chức ở các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
2. Cấp chính quyền địa phương gồm có Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân được tổ chức ở đơn vị hành chính phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo do Quốc hội quy định.
3. Chính quyền địa phương ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội quy định khi thành lập đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt đó.”
Đồng thời tại Điều 2 Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 (Luật số: 72/2025/QH15) có hiệu lực từ ngày 16/6/2025 cũng có quy định như sau:
“Điều 2. Tổ chức chính quyền địa phương
1. Chính quyền địa phương ở các đơn vị hành chính quy định tại khoản 1 Điều 1 của Luật này, trừ đơn vị hành chính quy định tại Điều 28 của Luật này, là cấp chính quyền địa phương gồm có Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân.
2. Chính quyền địa phương ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội quy định khi thành lập đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt đó.”
Dẫn chiếu đến khoản 1 Điều 1 và Điều 28 Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 (Luật số: 72/2025/QH15) quy định như sau:
“Điều 1. Đơn vị hành chính
1. Đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức thành 02 cấp, gồm có:
a) Tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (sau đây gọi chung là cấp tỉnh);
b) Xã, phường, đặc khu trực thuộc cấp tỉnh (sau đây gọi chung là cấp xã).
Xã là đơn vị hành chính ở nông thôn; phường là đơn vị hành chính ở đô thị; đặc khu là đơn vị hành chính ở một số hải đảo có vị trí quan trọng được thành lập phù hợp với điều kiện địa lý, tự nhiên, đặc điểm dân cư và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh.”
và
“Điều 28. Về tổ chức chính quyền địa phương ở đặc khu trong trường hợp đặc thù
1. Tại đặc khu có dân số thường trú dưới 1.000 người thì không tổ chức cấp chính quyền địa phương, Ủy ban nhân dân đặc khu là cơ quan hành chính nhà nước, do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định thành lập, thực hiện vai trò của chính quyền địa phương tại đặc khu này.
2. Nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức và hoạt động của Ủy ban nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân, cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác thuộc Ủy ban nhân dân đặc khu quy định tại khoản 1 Điều này do Chính phủ quy định phù hợp với các nguyên tắc của Luật này.”
Cụ thể, tại các đơn vị hành chính cấp tỉnh và cấp xã, chính quyền địa phương được tổ chức đầy đủ với hai cơ quan: Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân. Mô hình tổ chức này phản ánh tính dân chủ đại diện và tính điều hành quản lý hành chính thống nhất của Nhà nước.
Đối với các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, việc tổ chức chính quyền địa phương không theo khuôn mẫu cố định mà được Quốc hội quyết định theo từng trường hợp cụ thể, nhằm tạo điều kiện áp dụng các cơ chế quản trị đột phá, phù hợp với đặc điểm phát triển kinh tế - xã hội, vị trí chiến lược và yêu cầu bảo đảm quốc phòng, an ninh.
Đáng lưu ý, trong trường hợp đặc khu có dân số thường trú dưới 1.000 người, thì không tổ chức cấp chính quyền địa phương như thông thường, mà chỉ thành lập Ủy ban nhân dân đặc khu – là cơ quan hành chính nhà nước do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định, thực hiện toàn bộ chức năng, nhiệm vụ của chính quyền địa phương tại địa bàn đó. Điều này cho thấy sự linh hoạt trong tổ chức bộ máy, đồng thời đảm bảo tính thực tiễn và khả năng thích ứng cao của hệ thống chính quyền địa phương trước các điều kiện dân cư, địa lý và yêu cầu phát triển khác nhau.
Như vậy, tổ chức chính quyền địa phương ở Việt Nam hiện nay không chỉ kế thừa mô hình truyền thống “Hội đồng – Ủy ban” mà còn mở rộng khả năng điều chỉnh linh hoạt theo đặc thù của từng loại hình đơn vị hành chính, góp phần hoàn thiện thể chế nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, nâng cao chất lượng quản trị địa phương trong bối cảnh phát triển và hội nhập.
Trân trọng./.
