Các trường hợp nào Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã từ chối cấp đăng ký hộ kinh doanh?

Luật sư cho tôi hỏi: Tôi dự kiến kinh doanh buôn bán trái cây dưới hình thức hộ kinh doanh. Tuy nhiên, tôi hơi lo lắng vì không biết ngành nghề này có được phép kinh doanh không? Do vậy, tôi muốn hỏi hiện nay, pháp luật quy định những trường hợp nào thì Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã từ chối cấp đăng ký hộ kinh doanh? Mong Luật sư giải đáp!

MỤC LỤC

1. Nhiệm vụ, quyền hạn của Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã được quy định như thế nào?

2. Các trường hợp nào Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã từ chối cấp đăng ký hộ kinh doanh?

Trả lời:

1. Nhiệm vụ, quyền hạn của Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã được quy định như thế nào?

Nhiệm vụ, quyền hạn của Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã được quy định tại Điều 22 Nghị định số 168/2025/NĐ-CP ngày 30/6/2025 của Chính Phủ về Đăng ký doanh nghiệp (sau đây gọi tắt là “Nghị định 168/2025/NĐ-CP”) như sau:

“Điều 22. Nhiệm vụ, quyền hạn của Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã

1. Tiếp nhận hồ sơ đăng ký hộ kinh doanh; xem xét tính hợp lệ của hồ sơ và cấp hoặc từ chối cấp đăng ký hộ kinh doanh theo quy định của pháp luật.

2. Hướng dẫn hộ kinh doanh và người thành lập hộ kinh doanh về hồ sơ, trình tự, thủ tục đăng ký hộ kinh doanh.

3. Phối hợp xây dựng, quản lý, vận hành Hệ thống thông tin về đăng ký hộ kinh doanh hoạt động trên phạm vi địa bàn; định kỳ báo cáo Ủy ban nhân dân cấp xã, Cơ quan đăng ký kinh doanh thuộc Sở Tài chính và các cơ quan liên quan về tình hình đăng ký hộ kinh doanh trên địa bàn theo quy định về chế độ báo cáo của cơ quan hành chính nhà nước.

4. Cung cấp thông tin về đăng ký hộ kinh doanh trên phạm vi địa bàn cho các cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan có liên quan khác theo quy định của pháp luật.

5. Trực tiếp theo dõi, kiểm tra hoặc đề nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo dõi, kiểm tra hộ kinh doanh theo nội dung trong hồ sơ đăng ký hộ kinh doanh.

6. Yêu cầu hộ kinh doanh báo cáo về việc tuân thủ các quy định về hộ kinh doanh tại Nghị định này để thực hiện công tác quản lý nhà nước.

7. Yêu cầu hộ kinh doanh tạm ngừng kinh doanh ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện khi nhận được văn bản của cơ quan nhà nước có thẩm quyền về việc hộ kinh doanh kinh doanh ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện nhưng không đáp ứng điều kiện theo quy định của pháp luật.

8. Thu hồi, khôi phục Giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh theo quy định tại Nghị định này.

9. Chủ trì, phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước có liên quan thực hiện việc số hóa, chuẩn hóa, chuyển đổi dữ liệu, cập nhật, bổ sung thông tin có liên quan đến đăng ký hộ kinh doanh theo quy định pháp luật tại địa phương vào Cơ sở dữ liệu về đăng ký hộ kinh doanh.”

Như vậy, Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã không chỉ là nơi tiếp nhận, xem xét tính hợp lệ của hồ sơ mà còn là đầu mối hướng dẫn thủ tục đăng ký, cấp, từ chối cấp Giấy chứng nhận đăng hộ kinh doanh cũng như thực thi công tác hậu kiểm. Không chỉ đóng vai trò chủ chốt xuyên suốt quá trình đăng ký, Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã còn là cơ quan có thẩm quyền trong việc liên thông, đồng bộ dữ liệu cũng như số hóa, chuẩn hóa, chuyển đổi dữ liệu và cập nhật, bổ sung thông tin tại địa phương vào Cơ sở dữ liệu về đăng ký hộ kinh doanh theo quy định của pháp luật.

Việc quy định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã vừa góp phần nâng cao tính minh bạch, hiệu quả trong công tác quản lý và đồng thời, tạo ra môi trường kinh doanh lành mạnh, phù hợp với bối cảnh số hóa và phân cấp quản lý hành chính như hiện nay.

2. Các trường hợp nào Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã từ chối cấp đăng ký hộ kinh doanh?

Trong quá trình quản lý hộ kinh doanh, việc cấp Giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh không chỉ nhằm khuyến khích hoạt động kinh doanh hợp pháp mà còn bảo đảm tính công bằng, kỷ cương trong chấp hành pháp luật. Do đó, Điều 102 Nghị định 168/2025/NĐ-CP đã đặt ra những trường hợp cụ thể mà Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã từ chối cấp đăng ký hộ kinh doanh, đồng thời quy định rõ điều kiện để hộ kinh doanh được quyền tiếp tục hoàn thiện thủ tục khi đã khắc phục vi phạm như sau:

“Điều 102. Các trường hợp Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã từ chối cấp đăng ký hộ kinh doanh

1. Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã từ chối cấp đăng ký hộ kinh doanh nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây:

a) Hộ kinh doanh đã bị Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã ra thông báo về hành vi vi phạm của hộ kinh doanh thuộc trường hợp thu hồi Giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh hoặc đã bị ra quyết định thu hồi Giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh;

b) Hộ kinh doanh đang trong tình trạng pháp lý “Không hoạt động tại địa chỉ đã đăng ký”.

2. Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã tiếp tục giải quyết thủ tục đăng ký hộ kinh doanh cho hộ kinh doanh thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này khi:

a) Hộ kinh doanh đã có biện pháp khắc phục những vi phạm theo yêu cầu trong thông báo về hành vi vi phạm của hộ kinh doanh thuộc trường hợp thu hồi Giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh và được Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã chấp nhận hoặc đã được khôi phục tình trạng pháp lý sau khi bị ra quyết định thu hồi Giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh;

b) Hộ kinh doanh phải đăng ký thay đổi nội dung đăng ký hộ kinh doanh để phục vụ việc chấm dứt hoạt động hộ kinh doanh theo quy định. Trong trường hợp này, hồ sơ đăng ký thay đổi phải kèm theo văn bản giải trình của hộ kinh doanh về lý do đăng ký thay đổi và được Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã chấp nhận;

c) Hộ kinh doanh không còn trong tình trạng pháp lý “Không hoạt động tại địa chỉ đã đăng ký”.

3. Trường hợp Tòa án; Cơ quan thi hành án; Cơ quan điều tra, Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra, Điều tra viên quy định tại Bộ luật Tố tụng hình sự yêu cầu bằng văn bản về việc hộ kinh doanh không được thực hiện một hoặc một số thủ tục đăng ký hộ kinh doanh thì hộ kinh doanh không được thực hiện thủ tục đó cho đến khi có ý kiến chấp thuận bằng văn bản của các tổ chức, cá nhân nêu trên về việc cho phép tiếp tục thực hiện thủ tục đăng ký hộ kinh doanh.”

Theo Nghị định 168/2025/NĐ-CP, Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã từ chối cấp đăng ký hộ kinh doanh trong các trường hợp sau:

- Hộ kinh doanh đã bị Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã ra thông báo về hành vi vi phạm thuộc trường hợp thu hồi giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh hoặc đã bị ra quyết định thu hồi Giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh;

- Hộ kinh doanh đang trong tình trạng pháp lý “Không hoạt động tại địa chỉ đã đăng ký”.

Quy định vừa là cơ sở pháp lý quan trọng, mang tính răn đe vừa giúp ngăn ngừa các hành vi trái pháp luật. Đồng thời, để bảo đảm trật tự và kỷ cương quản lý nhà nước, pháp luật còn đặt ra quy định chặt chẽ đối với việc tạm dừng, hạn chế quyền thực hiện thủ tục đăng ký hộ kinh doanh trên cơ sở có yêu cầu bằng văn bản theo quy định pháp luật. Cụ thể, Tòa án, Cơ quan thi hành án, Cơ quan điều tra, Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra, Điều tra viên yêu cầu hộ kinh doanh không được thực hiện một hoặc một số thủ tục đăng ký hộ kinh doanh thì hộ kinh doanh không được thực hiện thủ tục đó cho đến khi nhận được ý kiến chấp thuận bằng văn bản của các tổ chức, cá nhân nêu trên về việc cho phép tiếp tục thực hiện thủ tục này. Sự tham gia của các cơ quan tiến hành tố tụng cho thấy pháp luật đã lường trước được các tình huống phức tạp, tránh việc lợi dụng thủ tục hành chính để gây khó khăn cho công tác thi hành án, điều tra và xét xử.

Bên cạnh đó, pháp luật còn cho phép Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã tiếp tục giải quyết thủ tục đăng ký hộ kinh doanh nếu hộ kinh doanh rơi vào một trong các trường hợp được quy định chi tiết tại Điều 102 Nghị định 168/2025/NĐ-CP. Có thể thấy, thay vì áp dụng cơ chế loại trừ cứng nhắc, việc mở ra hướng khắc phục cho hộ kinh doanh chỉnh sửa sai phạm không chỉ bảo đảm được tính nghiêm minh trong quản lý đăng ký hộ kinh doanh mà còn làm minh bạch hóa tình trạng pháp lý của các chủ thể này.

Trân trọng./.