Tình thế cấp thiết là gì? Bồi thường thiệt hại trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết được quy định như thế nào?
Luật sư cho tôi hỏi: Tình thế cấp thiết là gì? Trong trường hợp tôi vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết, mức độ bồi thường thiệt hại sẽ được xác định như thế nào? Liệu tôi có thể giảm bớt mức bồi thường nếu hành động của tôi là cần thiết trong tình huống đó?
MỤC LỤC
2. Vượt quá yêu cầu tình thế cấp thiết là gì?
3. Bồi thường thiệt hại trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết
Trả lời:
1. Tình thế cấp thiết là gì?
Căn cứ theo khoản 1 Điều 171 Bộ luật Dân sự 2015 quy định:
“Điều 171. Quyền và nghĩa vụ của chủ sở hữu, chủ thể có quyền khác đối với tài sản trong trường hợp xảy ra tình thế cấp thiết
1. Tình thế cấp thiết là tình thế của người vì muốn tránh một nguy cơ đang thực tế đe dọa trực tiếp lợi ích công cộng, quyền, lợi ích hợp pháp của mình hoặc của người khác mà không còn cách nào khác là phải có hành động gây một thiệt hại nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn chặn.”
Căn cứ theo Điều 23 Bộ luật Hình sự 2015 quy định:
“Điều 23. Tình thế cấp thiết
1. Tình thế cấp thiết là tình thế của người vì muốn tránh gây thiệt hại cho quyền, lợi ích hợp pháp của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà không còn cách nào khác là phải gây một thiệt hại nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn ngừa. Hành vi gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết không phải là tội phạm.”
2. Vượt quá yêu cầu tình thế cấp thiết là gì?
Căn cứ vào khoản 2 Điều 23 Bộ luật Hình sự 2015 quy định:
“Điều 23. Tình thế cấp thiết
2. Trong trường hợp thiệt hại gây ra rõ ràng vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết, thì người gây thiệt hại đó phải chịu trách nhiệm hình sự.”
Thì trong trường hợp thiệt hại gây ra rõ ràng vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết thì người gây thiệt hại đó phải chịu trách nhiệm hình sự. Theo đó, vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết là tình trạng một người vì muốn tránh một nguy cơ đang thực tế đe dọa lợi ích của Nhà nước, của tổ chức, quyền, lợi ích chính đáng của mình hoặc của người khác mà không còn cách nào khác là gây thiệt hại bằng hoặc lớn hơn thiệt hại cần ngăn chặn.
Trong trường hợp người trong tình thế cấp thiết đã gây thiệt hại rõ ràng là quá đáng, vượt quá yêu cầu và chủ thể có lỗi đổi với việc vượt quá đó thì việc gây ra thiệt hại này được coi là không hợp pháp. Người gây ra thiệt hại trong trường hợp này sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi gây thiệt hại đó nhưng sẽ được giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Đây là trường hợp vượt quá giới hạn của tình thế cấp thiết. Vì nếu xét động cơ phạm tội cũng như hoàn cảnh phạm tội cho thấy động cơ phạm tội của chủ thể là muốn ngăn chặn sự nguy hiểm, bảo vệ lợi ích hợp pháp đang bị xâm hại. Sự bất hợp pháp trong hành vi của chủ thể chỉ thể hiện ở chỗ đã vượt ra khỏi phạm vi được phép nhưng sự vượt quá này rõ ràng là do tính chất của động cơ và do hoàn cảnh phạm tội chi phối.
Các dấu hiệu để xác định trách nhiệm hình sự trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết bao gồm các dấu hiệu sau:
- Phải có sự nguy hiểm thực tế đang xảy ra hoặc đe dọa gây ra thiệt hại ngay tức khắc;
- Việc gây ra thiệt hại là biện pháp duy nhất để khắc phục sự nguy hiểm;
- Thiệt hại trong tình thế cấp thiết gây ra là bằng hoặc lớn hơn thiệt hại cần ngăn ngừa.
Như vậy, điểm khác nhau giữa tình thế cấp thiết và vượt quá yêu cầu tình thế cấp thiết là nếu trong tình thế cấp thiết, thiệt hại gây ra phải nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn ngừa thì trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết, thiệt hại gây ra lại bằng hoặc lớn hơn thiệt hại cần ngăn chặn.
3. Bồi thường thiệt hại trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết
Trường hợp người gây ra thiệt hại trong tình thế cấp thiết gây ra một thiệt hại lớn hơn thiệt hại cần ngăn ngừa thì được coi là gây ra thiệt hại do vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết và phải bồi thường phần thiệt hại do vượt quá đó cho người bị thiệt hại.
Trách nhiệm bồi thường trong trường hợp này được quy định tại Điều 595 Bộ luật Dân sự 2015 :
“Điều 595. Bồi thường thiệt hại trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết
1. Trường hợp thiệt hại xảy ra do vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết thì người gây thiệt hại phải bồi thường phần thiệt hại xảy ra do vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết cho người bị thiệt hại.
2. Người đã gây ra tình thế cấp thiết dẫn đến thiệt hại xảy ra thì phải bồi thường cho người bị thiệt hại.”
Cũng giống như trường hợp thiệt hại xảy ra do thực hiện hành vi phòng vệ chính đáng, người thực hiện hành vi gây thiệt hại trong phạm vi yêu cầu của tình thế cấp thiết không phải bồi thường thiệt hại.
Bởi vì, hành vi gây thiệt hại trong phạm vi yêu cầu của tình thế cấp thiết không phải là hành vi trái pháp luật, người thực hiện hành vi không bị coi là có lỗi. Trong trường hợp thiệt hại xảy ra do vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết thì người gây thiệt hại mới phải bồi thường cho người bị thiệt hại.
Trường hợp một người gây ra tình thế cấp thiết dẫn đến thiệt hại xảy ra thì người đó phải bồi thường cho người bị thiệt hại.
Bởi vì, người gây ra tình thế cấp thiết không trực tiếp gây ra những tổn thất cho người bị thiệt hại nhưng là người đã tạo ra nguy cơ đe dọa gây thiệt hại cho các lợi ích hợp pháp của các chủ thể khác nên phải chịu trách nhiệm bồi thường.
Trường hợp bạn vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết, mức độ bồi thường thiệt hại sẽ được xác định dựa trên mức độ thiệt hại thực tế mà bạn gây ra, đồng thời xem xét tính chất và mức độ vượt quá yêu cầu của hành động trong tình huống cấp thiết.
Tuy nhiên, nếu bạn có thể chứng minh rằng hành động của mình là cần thiết trong tình huống đó, nhưng do điều kiện không thể tránh khỏi, mức độ thiệt hại có thể được giảm bớt. Pháp luật sẽ cân nhắc yếu tố này khi quyết định mức bồi thường, nhưng nếu thiệt hại vượt quá mức cần thiết, bạn vẫn có trách nhiệm bồi thường phần thiệt hại vượt quá.
Trân trọng./.
