Đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là gì? Việc phân loại đơn vị hành chính 02 cấp dựa trên cơ sở và tiêu chí nào?
Luật sư cho tôi hỏi: Theo tôi được biết thì Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 (Luật số: 72/2025/QH15) vừa mới có hiệu lực từ ngày 16/6/2025. Tôi muốn nắm được kiến thức về mô hình đơn vị hành chính 02 cấp mới về cách định nghĩa cũng như cách phân loại như thế nào?
MỤC LỤC
2. Tổ chức đơn vị hành chính được quy định như thế nào?
3. Việc phân loại đơn vị hành chính 02 cấp dựa trên cơ sở và tiêu chí nào?
Trả lời:
1. Đơn vị hành chính là gì?
Hiện nay, pháp luật nước ta vẫn chưa có quy định đưa ra một định nghĩa cụ thể về đơn vị hành chính nhưng có thể hiểu đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là đơn vị được phân định theo địa giới hành chính phù hợp với điều kiện địa lý, tự nhiên, đặc điểm dân cư, quốc phòng, an ninh nhằm thực hiện các chính sách mới về quản trị địa phương để thống nhất quản lý nền hành chính quốc gia và thu hút đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, vùng và cả nước trong mỗi thời kỳ.
2. Tổ chức đơn vị hành chính được quy định như thế nào?
Căn cứ theo Điều 110 Hiến pháp 2013 được sửa đổi, bổ sung bởi khoản 4 Điều 1 Nghị quyết 203/2025/QH15 có hiệu lực từ ngày 16/6/2025 quy định như sau:
“Điều 110
1. Các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức thành hai cấp, gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương do luật định.
2. Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập.
3. Việc thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính phải lấy ý kiến Nhân dân địa phương và theo trình tự, thủ tục do Quốc hội quy định.”
Cũng tại Điều 1 Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 (Luật số: 72/2025/QH15) có hiệu lực từ ngày 16/6/2025 có quy định chi tiết hơn về đơn vị hành chính như sau:
“Điều 1. Đơn vị hành chính
1. Đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức thành 02 cấp, gồm có:
a) Tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (sau đây gọi chung là cấp tỉnh);
b) Xã, phường, đặc khu trực thuộc cấp tỉnh (sau đây gọi chung là cấp xã).
Xã là đơn vị hành chính ở nông thôn; phường là đơn vị hành chính ở đô thị; đặc khu là đơn vị hành chính ở một số hải đảo có vị trí quan trọng được thành lập phù hợp với điều kiện địa lý, tự nhiên, đặc điểm dân cư và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh.
2. Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt là địa bàn có vị trí chiến lược, được tổ chức theo mô hình đặc thù, được áp dụng các cơ chế, chính sách ưu đãi vượt trội, thực hiện các chính sách mới về quản trị địa phương, thu hút đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, vùng và cả nước. Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội quyết định thành lập.”
Như vậy, hệ thống tổ chức đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được thiết kế theo hướng tinh gọn, phù hợp với bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và yêu cầu quản lý nhà nước hiệu lực, hiệu quả. Theo đó, các đơn vị hành chính được tổ chức thành hai cấp là cấp tỉnh (gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương) và cấp xã (gồm xã, phường, đặc khu trực thuộc cấp tỉnh).
Bên cạnh đó, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt là mô hình tổ chức đặc thù do Quốc hội quyết định thành lập nhằm phát huy lợi thế về vị trí địa lý, tiềm năng phát triển và bảo đảm quốc phòng, an ninh.
3. Việc phân loại đơn vị hành chính 02 cấp dựa trên cơ sở và tiêu chí nào?
Căn cứ theo Điều 3 Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 (Luật số: 72/2025/QH15) có hiệu lực từ ngày 16/6/2025 có quy định về phân loại đơn vị hành chính như sau:
“Điều 3. Phân loại đơn vị hành chính
1. Phân loại đơn vị hành chính là cơ sở để hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng tổ chức bộ máy, chế độ, chính sách đối với cán bộ, công chức của chính quyền địa phương phù hợp với từng loại đơn vị hành chính.
2. Phân loại đơn vị hành chính phải dựa trên các tiêu chí về quy mô dân số, diện tích tự nhiên, điều kiện phát triển kinh tế - xã hội và các yếu tố đặc thù của từng loại đơn vị hành chính ở nông thôn, đô thị, hải đảo theo quy định của Chính phủ.”
Như thế, có thể khẳng định rằng việc phân loại đơn vị hành chính hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã) không chỉ là cơ sở pháp lý quan trọng để thiết lập hệ thống chính quyền phù hợp với điều kiện thực tiễn, mà còn là tiền đề để hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng tổ chức bộ máy, chế độ, chính sách đối với cán bộ, công chức của chính quyền địa phương phù hợp với từng loại đơn vị hành chính.
Việc phân loại này được thực hiện trên cơ sở khoa học và thực tiễn, dựa vào các tiêu chí cụ thể như quy mô dân số, diện tích tự nhiên, điều kiện kinh tế - xã hội và yếu tố đặc thù của từng địa bàn – bao gồm nông thôn, đô thị và hải đảo. Cách tiếp cận này bảo đảm tính linh hoạt và khách quan trong tổ chức, quản lý nhà nước ở địa phương, đồng thời góp phần xây dựng bộ máy chính quyền địa phương tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với đặc điểm từng vùng, miền trong cả nước.
Trân trọng./.
